Vì sao tập trận Nga-Belarus Zapad-2021 khiến phương Tây ''mất ăn mất ngủ''?

Quân đội và thiết bị quân sự của Nga bắt đầu đến Belarus, chuẩn bị cho cuộc tập trận bốn năm một lần mang tên Zapad, sự kiện gây nhiều quan ngại với phương Tây.

Nga-Belarus đang tích cực chuẩn bị cho cuộc tập trận Zapad-2021. Trong ảnh là Tổng thống Belarus Alexander Lukashenko. (Nguồn: Getty)

Ông Brian Whitmore, học giả cao cấp tại Trung tâm Âu Á của Hội đồng Đại Tây Dương, trợ lý Giáo sư tại Đại học Texas ở Arlington (Mỹ), đã đưa ra một số nhận định về cuộc tập trận gây tranh cãi này.

Ngày 27/7, Bộ Quốc phòng Belarus thông báo trên Telegram rằng quân đội Nga đã tới ga đường sắt Polonka ở phía Tây Belarus. Họ đã được các quân nhân thuộc Lữ đoàn cơ giới cận vệ số 11 của Belarus chào đón bằng nghi thức truyền thống với bánh mì và muối.

Bước khởi đầu ấn tượng

Đón khách danh dự bằng bánh mì và muối là nghi lễ ngoại giao truyền thống của các quốc gia thuộc Liên Xô. Bánh mì mang hy vọng về sự giàu có và sung túc, còn muối tượng trưng cho sự bảo vệ khỏi kẻ thù.

Tiếp đãi khách bằng bánh mỳ và muối không chỉ giúp chủ nhà bày tỏ lòng mến khách, mà còn thể hiện mối quan hệ giữa khách và chủ nhà là thân thiện và đáng tin cậy.

Vì vậy, thông qua nghi thức này, Minsk dường như muốn thể hiện sự coi trọng và mức độ thân thiết như “anh em một nhà” với Moscow.

Công ty tư vấn quốc phòng và hàng không vũ trụ độc lập Rochan Consulting, đơn vị đang theo dõi tiến trình Zapad-2021, đánh giá “màn ra mắt” của các đơn vị bộ binh nổi bật nhất, nhưng đó chỉ là bước khởi đầu.

Được tổ chức bốn năm một lần, cuộc tập trận Zapad đang thu hút sự chú ý, khiến các quốc gia nằm ở phía Đông Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) cũng như các nhà hoạch định và phân tích quân sự phương Tây lo lắng, cảnh giác.

Khi Zapad-2017 diễn ra, ông Lukashenko dường như không muốn cuốn vào căng thẳng giữa Nga với phương Tây. (Nguồn: uacrisis)

Nhìn lại cuộc tập trận Zapad-2017, một số nhà quan sát từng lo ngại rằng Nga có thể sử dụng Zapad để phát động một cuộc tấn công mới vào Ukraine, tạo ra hành động khiêu khích chống lại Ba Lan hay Lithuania, hoặc lấy cớ để đóng quân tại Belarus.

Trong khi những nỗi lo này chưa thành hiện thực, ngày càng xuất hiện nhiều quan ngại rằng cuộc tập trận Zapad, dự kiến diễn ra từ 10-16/9 năm nay, có thể khác.

Trong cuộc gặp với cộng đồng người Belarus ở New York (Mỹ) gần đây, lãnh đạo phe đối lập, bà Svetlana Tikhanovskaya, bày tỏ lo ngại rằng chính quyền của Tổng thống Alexander Lukashenko “có thể sử dụng sự hiện diện của quân đội Nga để đe dọa các nước láng giềng phía Tây và cả Ukraine”.

Belarus của năm 2017

Một trong những điểm khác biệt lớn nhất giữa Zapad-2017 và Zapad-2021 là bối cảnh chính trị.

Trở lại năm 2017, Tổng thống Lukashenko dường như không muốn cuốn vào căng thẳng giữa Nga với phương Tây. Do đó, ông Lukashenko đã cố gắng minh bạch mục đích của cuộc tập trận, vừa để bảo vệ chính mình vừa để trấn an các nước láng giềng phương Tây của Belarus rằng cuộc tập trận sẽ không được sử dụng làm tạo ra bất cứ mối đe dọa nào.

Khi đó, Tổng thống Lukashenko đã mời quan sát viên từ 7 quốc gia (Ukraine, Ba Lan, Lithuania, Latvia, Estonia, Thụy Điển và Na Uy) cũng như đại diện của Liên hợp quốc, Tổ chức An ninh và Hợp tác châu Âu (OSCE), NATO và Ủy ban Chữ thập đỏ quốc tế (ICRC) để giám sát cuộc tập trận Zapad-2017 diễn ra trên lãnh thổ Belarus.

Tổng thống Belarus đồng thời cố gắng bảo đảm với Ukraine, Ba Lan và các nước Baltic rằng ông sẽ không cho phép lãnh thổ Belarus được sử dụng để tấn công hoặc đe dọa an ninh các quốc gia này.

Vào thời điểm đó, Nga bày tỏ không hài lòng với ông Lukashenko đến mức cả Tổng thống Vladimir Putin và Bộ trưởng Quốc phòng Sergey Shoigu đều không đến thăm Belarus trong suốt cuộc tập trận và các chỉ huy của quân đội Nga cũng không ở lại dùng tiệc chiêu đãi sau cuộc tập trận.

Ông Lukashenko đáp lại bằng việc hủy bỏ kế hoạch xuất hiện chung với ông Putin tại một căn cứ quân sự của Nga.

Sau cuộc tập trận, ông còn công khai nhấn mạnh mong muốn cải thiện quan hệ với phương Tây.

Thời thế đổi thay

Tuy nhiên, tình hình chính trị hiện nay đã khác, không khí trong giai đoạn chuẩn bị cho Zapad-2021 dường như đáng lo ngại hơn năm 2017.

Quyết sách gây tranh cãi của Tổng thống Lukashenko đối với phe đối lập sau cuộc bầu cử tổng thống đầy sóng gió vào tháng 8 năm ngoái, cùng với việc Belarus buộc chuyển hướng và hạ cánh chuyến bay mang số hiệu 4978 của hãng hàng không Ryanair để bắt giữ nhà hoạt động đối lập Roman Protasevich vào tháng 5 vừa qua, đã khiến Tổng thống Belarus trở thành “nhà độc tài” không được lòng phương Tây.

Bởi vậy hiện giờ, ông Lukashenko không còn lựa chọn nào khác là bắt tay với Moscow.

Liên minh châu Âu (EU) nhiều lần cho rằng ông Lukashenko đã biến Belarus thành một mặt trận tiềm năng trong căng thẳng Nga-Ukraine, đe dọa phá vỡ chuỗi cung ứng thương mại giữa châu Âu và châu Á, đồng thời tiếp tay cho người di cư bất hợp pháp vào Lithuania.

Trong khi đó, Nga đã và đang mở rộng dấu ấn chính trị, kinh tế và quân sự của mình tại Belarus.

Hai nước đang tiến hành số lượng các cuộc tập trận kỷ lục trong năm nay trước thềm Zapad-2021. Đồng thời, Nga liên tục luân chuyển lực lượng của mình tại đây, đồng nghĩa với việc trên thực tế có sự hiện diện thường trực của quân đội Nga ở Belarus.

Vân Hà