Giai điệu Nga trong thơ Hồng Thanh Quang

Ở Liên Xô 6 năm, ký ức đẹp đẽ của Hồng Thanh Quang về một đất nước với những con người và nền văn hóa đặc trưng đã chắp cánh mộng tưởng tình yêu và thi hứng trong anh. Anh đã đem tình yêu hai nước Việt- Xô để nuôi lý tưởng cao đẹp. Làm cầu nối văn hóa giữa hai nước, anh đã dịch nhiều tác phẩm văn học Nga và xuất bản cuốn sách bình luận chính trị về vị lãnh đạo V.Putin của Nga. Thơ sáng tác của anh viết về nước Nga luôn rung lên giai điệu khiến người ta mềm lòng.

Nhà thơ Hồng Thanh Quang và mùa thu nước Nga.

Mang trong mình hào hoa của Hà thành, không gian rộng lớn, lịch sử cường quốc và nét trầm mặc của Nga đã nuôi dưỡng nguồn mạch cảm xúc, thấm vào anh từng chút một. Nước Nga của những con người giàu tình cảm, nhiệt thành và mơ mộng, cảnh vật chứa đựng nhiều huyền tích của Kito giáo và câu chuyện tình của các cặp đôi. Hơi ấm từ “thế kỷ bạc” của văn học Nga cũng ảnh hưởng không ít đến Hồng Thanh Quang. Nhiều người đã chịu ảnh hưởng một phần của văn hóa nơi mình du học, nhiều người Việt học tập ở Nga cũng đem ký ức đẹp về nước Nga. Nhưng dùng thơ để tái tạo như những bản nhạc du dương, có giai điệu tiết tấu về một xứ sở, một nền văn hóa thì chỉ riêng có ở Hồng Thanh Quang.

Giai điệu Nga trong thơ Hồng Thanh Quang trước hết là nhịp thở của văn hóa Nga

Nhịp sống của nước Nga lắng sâu trong những bản nhạc du dương, có lúc đạt đến âm hưởng sôi nổi như dòng cảm xúc đạt đỉnh của tin yêu mãnh liệt. Hồng Thanh Quang được tắm trong một thế giới tinh thần Nga, Khi đã rời nước Nga trở lại Việt Nam, anh bất ngờ đồng điệu với âm vực tuyệt đỉnh, anh thổ lộ:

Yêu như lao xuống dòng nước xoáy,
Giữa trời rơi không chịu mở dù.
Anh chỉ lo những chú ve nhỏ bé
Sau em, còn đủ sức hát vô tư?

(Khúc ca)

Đây là giai điệu thơ khởi đầu cho cuộc tình của hai nghệ sĩ Việt Nam đã từng có những năm tháng gắn bó và chịu ảnh hưởng của văn hóa Nga. Những câu thơ tiên tri về số phận tình yêu và những giấc mộng đẹp. Thơ anh cho ta lắng âm sắc thánh thót dưới rừng mưa, sự bay bổng của vầng mây trên đại ngàn bạch dương, có khi miên man, phập phồng nhịp thở của mùa thu Nga. Anh đã bắt nhịp trái tim chân thành, si mê, cháy bỏng đến khờ khạo của những năm tháng thanh tân thành giai điệu của tin yêu, nồng nhiệt trong xứ sở tuyết trắng.

Chí trai trẻ, anh đã lồng vụng dại
Vào bông hồng khô héo hóa linh thiêng...

(Dạ khúc Nga)

Thơ Hồng Thanh Quang mang nét mộng tưởng và đắm say của một trí thức trẻ mang tâm hồn của hiệp sĩ. Tâm hồn ấy đắm chìm trong biển tình dào dạt nơi cánh rừng Nga và giai điệu du dương của mùa thu vàng, trong vị yêu tê ngọt dưới trời tuyết trắng. Anh tiếp tục khao khát được thay thân phận, nói đúng ra là cháy hết mình trong tình yêu, mà nàng thường được ví như một thiên nga- xinh đẹp và siêu thực:

Không gì nữa và không ai nữa,
Chỉ em làm tê ngọt được niềm đau...

(Tình ca trong cánh rừng Nga)

Hồng Thanh Quang đã phác bản nhạc trữ tình của riêng mình và lại chạm môi với đầy đủ cung bậc. Ở đây có sự ảnh hưởng gương mặt ngây thơ, tin yêu, trong sáng của Puskin, sự đắm say, tận hiến của Olga Berggoltz, Anna Akhmatova, S. Esenin... mà anh từng tìm hiểu, dịch thuật.

Giai điệu Nga trong thơ Hồng Thanh Quang là giai điệu tâm tình của giây phút lắng lại đầy suy tưởng, hồi ức

Giai điệu Nga là giai điệu trữ tình (lan tỏa), tạo nên từ những câu thơ 8 chữ (hoặc có thể dài hơn), có độ sâu, ngân, âm hưởng mang tính mở. Giai điệu Nga lan tỏa biết bao nhớ nhung, xâm chiếm, chế ngự tâm hồn những xao động tâm tưởng, vương vấn nỗi buồn mà không lên gân. Những bài thơ viết về nước Nga trong ký ức của anh càng hay, càng đậm đà phong vị phương Đông: âm trầm, triết lý và hoài cổ.

Một phần bộ sưu tập sách văn học tiếng Nga tại tư gia của

nhà thơ Hồng Thanh Quang.

Ôi nao nức tử đinh hương tím biếc,
Gió Volga tê ngọt nhịp trăng ngà.

(Về lại với thu Nga)

Với sự hồn hậu, trẻ trung, lãng mạn, anh đã lan tỏa khí chất sang trọng vào thơ và quãng rung của con tim. Thơ Hồng Thanh Quang là bức họa huyền hoặc mà sống động bởi có màu sắc, có vị, có tình. Có những lúc, ta thấy một gương mặt ngây thơ, đáng yêu, ngơ ngác về tình yêu. Và có lúc, chàng ngậm bồ hòn làm ngọt: “trăng ở sông Volga ngọt tê lưỡi”, nỗi đau tình trong kỷ niệm “buốt ngọt lòng”.Những diễn từ đẹp đẽ của anh đã chuyển hóa nỗi đau thành tê ngọt, hình ảnh này khiến ta lại nhớ đến sự trầm ổn của nhóm quý tộc trong văn học Nga một thời.

Ai để ý Anna từng than thở
Ốm dở đời khi hiểu thấu tình cay...
Ai buồn nhớ Olga đã khóc
Khi xung quanh chết lịm sao ngày...

(Sông Neva vẫn những con sóng cũ)

Thơ Hồng Thanh Quang luôn “động” như chính tâm hồn anh- đa cảm và hoài cảm. Anh tấu lên giai điệu tìm kiếm sự đồng vọng, hòa âm (cao) trong nhịp xúc động. Tiết tấu ngân dài, xen sử thi, bi tráng, hào hùng và thiết tha, lãng mạn. Mạch cảm xúc kết nối, độ dài lan tỏa, âm vang. Có nhiều bài thơ của anh như là những ca khúc, sau mỗi câu đầu tiên biểu đạt là một câu diễn tả bằng tâm trạng, ý thơ dài, sáng. Thơ anh đã thắm nét hào hoa, bặt thiệp, đồng thời có sự chuyển hóa gắn với trí tuệ mẫn tiệp của con người xứ sở bạch dương. Những cảm nhận nỗi đau mà biết không phải mất mát, nó là cái được: được sống hết mình, được hiểu, được yêu và được bày tỏ.

Giai điệu Nga trong thơ Hồng Thanh Quang mang âm hưởng của cô đơn trong hành trình tìm kiếm tự do, song lại tấu lên những nhịp ru mình trở về để vun đắp hiện tại.

Một trong những điểm nổi bật của tinh thần Nga là chinh phục, mở rộng, vươn xa sự ảnh hưởng, sự vĩ đại. Giai điệu Nga trong thơ Hồng Thanh Quang cũng bắt nhịp được điều này, ở anh luôn có cảm xúc cô đơn trong hành trình yêu, tìm kiếm tự do. Giai điệu Nga luôn có có nhiều tâm tình, khát khao, luyến nhớ.

Bay về nơi tình đã trôi qua,
Dù chẳng thể tự khiến mình trẻ lại
Nhưng tôi biết, niềm yêu còn mãi
Trong trái tim đã chớm già nua...

(Trong rừng Nga)

Nhận mình mang “trái tim đã chớm già nua” không chỉ một đôi lần, trái tim Hồng Thanh Quang vẫn luôn chan chứa rộng mở và nhiều thi cảm.

Và nhớ lắm điệp trùng doi tuyết trắng
Nghiêng bờ sông da thịt của thiên thần.

(Về lại với thu Nga)

Nước Nga đẹp trong giai điệu mênh mang, sâu lắng của tâm hồn. Qua những đêm trắng nhớ nhung, hoài niệm và khao khát chinh phục yêu thương, qua những miền cổ tích của rừng bạch dương, gió vàng, anh lại tìm ra mình trong giai điệu của con tim trở về.

Chẳng thể đảo ngược dòng con nước chảy,
Cứ từ từ sông sẽ hóa thành băng...

(Hồi cảm)

Ở bài thơ “Trong rừng Nga” ta thấy nước Nga (Liên Xô cũ) tươi đẹp của tuổi trẻ, nước Nga hiện đại của ngày nay vẫn luôn vọng động những nhịp đập của tâm hồn, lại ngân dài, sâu lắng những yêu thương, tri ngộ rải dưới bước chân người lữ khách đa mang.

Lời tri ngộ một thời quá vãng
Cứ nhẹ nhàng dệt những huyền duyên...

(Trong rừng Nga)

Là một người lính, một cán bộ kỹ thuật và là người sáng tạo nghệ thuật, Hồng Thanh Quang luôn có cái nhìn trìu mến đối với thế giới. Trở về Việt Nam sau nhiều năm ở Nga, rồi sau nhiều chuyến trở lại xứ bạch dương, tác phẩm thơ của anh nổi bật trên thi đàn bởi sự giao thoa văn hóa Việt- Nga, giai điệu tâm tình ấy vừa sang trọng lại vừa gần gũi.

Số phận của nhiều bài thơ anh sáng tác đã được chuyển đến người yêu nghệ thuật qua các bài hát của Phú Quang, Đỗ Hồng Quân, An Thuyên, Nguyễn Quang Long... Với chất thơ giàu tính nhạc cùng mỹ từ, hình ảnh đẹp, thơ Hồng Thanh Quang đã và sẽ thầm lặng xích lại gần đời sống tinh thần của nhân dân.

Mai Hạnh