Mùa thu Nga - Cảm & luận: Nghĩ ngợi dọc đường

Những đàn sếu bay qua.
Sương mù và khói tỏa Matxcơva lại đã thu rồi
(Mùa lá rụng- Olga Bergon)

Anh Xuân Hiệu, tham tán thương mại tại Vladivostok ra ga đón chúng tôi. Anh nói không phải chuyên gia về nông nghiệp, nhưng những gì anh biết được thì không mấy khả quan; cũng không hình dung Nga giải bài toán thực phẩm tăng giá từng ngày bằng cách nào. Anh vui vẻ nhận lời dẫn đường và phiên dịch cho chúng tôi về Artem - thành phố vệ tinh của Vladivostok.

Dù là ngày nghỉ nhưng Chủ tịch Duma thành phố Hvon Viachelav Vaxilevich và Trưởng phòng Nông nghiệp vẫn tận tình tiếp khách. Theo báo cáo thành phố có 80% đất nông nghiệp, diện tích tự nhiên 50.000km2. Thế mạnh là chăn nuôi gia cầm, hiện có 40 trang trại quy mô nhỏ và vừa, thu hoạch 30.000 USD/năm. Lương công nhân nông nghiệp bình quân 20.000 rup (hơn 6 triệu tiền Việt/tháng).

Mức lương này không thu hút được lao động nên hiện đang thiếu hụt 4.000 công nhân. Liên quan chính sách đầu tư, người đứng đầu Duma thành phố nói rằng, địa phương mời gọi đầu tư nhưng các DN nước ngoài phải công khai công nghệ tiên tiến, làm ăn minh bạch...

Ông cũng dẫn chứng phê phán một DN nước ngoài sau khi bị rút giấy phép đã để lại hậu quả môi trường khó khắc phục. Tôi cảm thông những điều ông nói. Nhưng trên đường về, tôi nói với Xuân Hiệu, vẫn nếp làm ăn cũ, không đầu tư công nghệ cao thì chưa biết khi nào mới tự túc được thực phẩm.

Thu hoạch dưa chuột trên đồng 

Người Nga hy vọng có cú hích cho vùng Viễn Đông, nhất là Nga đang hướng về những nhà đầu tư Trung Quốc với rủng rỉnh tiền vốn, khát nhiên liệu và thị trường rộng lớn. Vùng Viễn Đông, giáp với biên giới Trung Quốc, là nơi sản xuất chính những sản phẩm như dầu, khí đốt, than đá và gỗ. Nơi này cũng chiếm khoảng 70% trữ lượng thủy sản của Nga. Diện tích toàn vùng 6,2 triệu km2 - chiếm 36,4% diện tích của đất nước, nhưng nơi đây có dân cư thưa thớt, chỉ với 6,4 triệu dân, tương đương dưới 5% dân số Nga.  

Tổng thống Putin cho biết sẽ điều chỉnh trong luật pháp để thu hút người đến ở, bằng cách phân phối đất đai cho công dân Nga. Tuy nhiên các nhà phân tích hoài nghi rằng liệu khu vực Viễn Đông, một vùng đất rất xa xôi lệch giờ với Matxcơva, có đủ cơ sở hạ tầng cần thiết để vận chuyển nguyên liệu thô đến các thị trường cách đó rất xa hay không. Anh Xuân Hiệu cũng nói, trông đợi gì ở Trung Quốc, khi thương mại hai nước Nga - Trung năm 2014 có 80 tỷ đô la, năm nay chưa chắc bằng năm ngoái, nửa đầu năm mới 33 tỷ. Đúng thế, tôi nhủ thầm trong khi Trung Quốc - Mỹ, EU là 1.000 tỷ đô la. Một nhà phân tích kinh tế Nga nói rằng, ngay cả lĩnh vực năng lượng, các đường ống “Sức mạnh Siberia” sang Trung Quốc và các dự án dầu khí khác chỉ là các thủ pháp tuyên truyền. Đơn giản là xây dựng chúng rất không kinh tế. Trung Quốc chỉ mua khí đốt của Nga với giá 50-100 đô la/mét khối. Nhưng bán giá đấy thì các dự án này không bao giờ hoàn được vốn… Quả là một nan đề. Nhiều tài liệu nói rằng giá thành SX dầu của Mỹ chỉ còn ở mức trung bình 25 đô la/thùng. Ngoài ra bắt đầu sử dụng công nghệ Plasma vào SX dầu từ đá phiến cho phép giảm giá thành sâu hơn nữa. Công nghệ được sáng tạo đầu tiên ở Nga. Rất tiếc là cũng như nhiều phát minh, sáng chế khác ở Nga đã không được quan tâm. Người Mỹ đã nhanh chân hơn, hoàn thiện và đưa vào khai thác.

Ỷ vào tài nguyên, không dụng nhân tài thì dẫu có hùng cường nhất thế giới cũng có lúc lâm nguy. Tôi đọc những tài liệu ấy trên chuyến bay về Matxcơva. Chặng bay dài hơn Matxcơva - Hà Nội. Ngoại ô Matxcơva chào đón chúng tôi khi trời đã vào thu. Mới chỉ một tuần tôi đến Nga mà cảnh sắc đã thay đổi đến bàng hoàng. Những rừng cây chạy dọc đường vành đai 3 đã nhuốm vàng, màu vàng như tranh vẽ. Đẹp mỏng manh, mê hoặc, như ảo ảnh. Có cảm giác nếu ta chạm vào, cái lớp vàng mỏng tang ấy sẽ tan biến. Mới hiểu vì sao Olga Bergon viết: “Tránh động vào cây, mùa lá rụng/ Nhắc suốt đường cũng chỉ bấy nhiêu thôi. Ôi trái tim, trái tim một mình tôi/ Đập hồi hộp giữa phố hè xa lạ”. Trang trại của anh em Phạm Hòa, Phạm Hồng cách thành phố Matxcơva gần 200km. Nó nằm phía sau thị trấn nhỏ, xinh đẹp, bên cạnh trang trại của người Trung Quốc, người Nga, người Trung Á. Hòa quê Quỳnh Lưu, Nghệ An, vùng chuyên canh rau nổi tiếng xứ Nghệ. Đã cuối lứa thu hoạch mùa hè, chuẩn bị nhà kính cho trồng rau mùa lạnh. Sản phẩm của trang trại là dưa, hành lá, rau gia vị…

Dựng nhà chuẩn bị trồng rau mùa lạnh trang trại anh Phạm Hòa Nhộn nhịp người thu hoạch, làm sạch, đóng thùng; kíp khác dựng những chiếc cột gỗ, loại gỗ tốt, căng nilon làm mái che phủ, mỗi nhà kính rộng 1.000m2. Hòa bảo: Ở đây gỗ tốt và rẻ, làm cái nhà chả hết bao nhiêu. Khó nhất là thuê lao động. Người Nga, Trung Á, không chăm chỉ như người Việt. Lợi thế nhất là đất đai màu mỡ. Sao anh không làm may mặc, thương mại, lại chọn nông nghiệp đầu tư? Tôi thấy nông nghiệp ít rủi ro nhất. Từ ngày sang Nga, tôi chỉ làm nông nghiệp, đưa người mình sang, vài năm các cháu có nghề chúng tách ra làm trang trại mới. Làm tốt kiếm 2,3 triệu rúp một năm chả khó gì. Nhưng mình phải làm đàng hoàng, bảo đảm chất lượng. Anh chỉ cho tôi những bó hành lá chỉ hơi khô đầu đã phải bỏ; từng đống dưa chuột đổ bỏ do không cùng kích cỡ…

Tôi giẫm lên đất đai tơi xốp như đỗ rồi nghĩ ngợi lan man. Chợt nhớ bữa gặp lại nhà văn Châu Hồng Thủy, Tổng Biên tập tờ Người bạn đường của Hội VHNT Việt Nam tại Liên bang Nga sau hơn 20 năm. Anh là người tiếp quản ấn phẩm này từ nhà thơ Trần Đăng Khoa và những bạn văn khác. Họ để lại gánh nặng tinh thần mà anh không nỡ buông bỏ. Những người cùng lứa với anh giờ đã yên ấm ở quê nhà. Còn anh, vẫn lang bạt xứ người, vật vã mưu sinh. Khi nghe tôi nói: “Về thôi anh, ngoài 60 rồi”. Anh nói: "Về thì cũng thế. Ở đây quen. Khổ cũng khổ rồi. Như người Nga đấy, họ bảo đã có thời khổ lắm, bây giờ khổ thêm cũng chả sao. Và Putin vẫn là nhất. Người Nga vẫn chậm rãi, chịu đựng, chỉ làm đến 5 giờ chiều là đi nhậu. Kệ đời". Tôi không nghĩ thế. Những người như anh em Phạm Hòa ở đây, như Thái Khắc Việt ở Khabarovsk, như Cường ở Vladivostok, họ đi từ các miền quê nghèo đất Việt, chứng kiến bước chuyển mình ngoạn mục của nông nghiệp 30 năm qua. Chính họ sẽ góp phần thức tỉnh người Nga khi nghĩ về nông nghiệp.