Có một Moskva trong lòng đất

Người mẹ ấy còn rất trẻ. Cô bế đứa bé thật cao để nó có thể chạm vào phần đùi của một bức tượng đồng đang ngồi chống tay ở sân ga Ploschad Revolyutsii (Quảng trường Cách mạng). Thằng bé sờ vào chỗ đã sáng bóng lên bởi biết bao nhiêu bàn tay đã cọ vào đấy trong suốt gần một thế kỷ qua. Người mẹ nói một câu gì đó nghe như là lời cầu nguyện. Rồi họ đi, lên một chuyến tàu vừa dừng lại. Lại có thêm vài người khác nữa cũng làm giống cô khi mới xuống ga.

Người ta bảo rằng, những bức tượng dưới sân ga Ploschad Revolyutsii ấy có phép nhiệm màu. Ta chạm vào nó, và nó cho ta may mắn hoặc sức mạnh. Chẳng hạn chạm tay vào mũi của một con chó canh gác sẽ đảm bảo qua được kì thi, hay cọ tay vào đôi giày của một bức tượng mô phỏng một sinh viên đang đọc sách có thể giúp ta tránh rơi vào tình cảnh yêu ai đó đơn phương. Những lời đồn đại mê tín như thế đã có từ 80 năm nay, khi nhà ga Ploschad Revolyutsii được khánh thành, với 76 bức tượng đồng to bằng người thật được gắn hai bên những ô cửa ra các bến tàu. Các bức tượng khắc họa những nhân vật anh hùng có thật của thời kỳ XHCN vinh quang ấy trên đất Liên Xô. Họ là những người lính, công nhân nông trường, bác sĩ, kĩ sư, nông dân, vận động viên... nhiều trong số các bức tượng ấy có những chỗ giờ đã mòn vẹt bị sờ.

Nhưng thực ra, những bức tượng ấy là để ngắm, và khi ngắm, thật khó có thể không choáng ngợp trước vẻ đẹp của con người lý tưởng cách mạng cũng như không khí trang nghiêm thể hiện trên khuôn mặt. Đối với lãnh tụ Stalin và những kiến trúc sư đã tạo nên những sân ga như Ploschad Revolyutsii này, nhà ga metro không chỉ là bến trung chuyển cho hàng biết bao con người mỗi ngày, mà còn phải mang ý nghĩa nghệ thuật và có tính chất tuyên truyền cho sự ưu việt của CNXH, sức mạnh của chính bản thân Stalin và ý chí của đất nước Liên Xô thời bấy giờ. Và chính vì thế, hệ thống nhà ga được đưa vào hoạt động từ năm 1935 không chỉ cần phải to lớn, hoành tráng, mà còn phải gánh vác những trọng trách khác về thẩm mỹ và văn hóa, để thể hiện những gì tốt đẹp nhất của Liên Xô lúc bấy giờ. Ga metro do đó cũng chính là các tuyên ngôn chính trị.

Tôi đã đi nhiều hệ thống tàu điện ngầm trên thế giới, nhưng chưa từng có những ấn tượng nào mạnh mẽ như thế khi ngắm những nhà ga nổi tiếng có từ thời Xô Viết ở Moskva. Những nhà ga metro ấy từ lâu đã trở thành những điểm nằm trong các tour du lịch đặc biệt của thành phố này. Liên Xô không còn tồn tại nữa, nhưng những ga metro xây dựng khi đó và giờ vẫn hoạt động rất tốt chính là những gì gợi nhớ lại về quá khứ và vẫn được tôn trọng. Được xây dựng hầu hết trong các năm từ 1930 đến 1950 trong thời Liên Xô, trong số 206 nhà ga của hệ thống này thì có tới 44 ga được đưa vào danh sách di sản văn hóa vì tầm vóc, quy mô và ý nghĩa văn hóa của chúng.

Thường thì các tour bắt đầu từ ga Komsomolskaya, một trong những ga metro đầu tiên của Moskva. Nó được đặt tên như thế vì chính những đoàn viên thanh niên cộng sản Liên Xô là những người đã đặt nền móng cho việc xây dựng ga này. Ga Novoslobodskaya được thực hiện theo phong cách art-nouveau với 32 tấm kính cực đẹp. 6 cửa sổ mô tả những người trí thức, là kiến trúc sư, nhà địa lý, nhà nông học, kỹ sư, nghệ sĩ và nhạc sĩ. Ở trung tâm của ga là bức mosaic "Hòa bình trên thế giới". Đã từng có một bức chân dung Stalin gắn vào đó, giờ thay vào đó là một đôi chim bồ câu hòa bình.

Ở ga Belorusskaya, 12 bức tranh trần thể hiện những khía cạnh khác nhau của cuộc sống ở Liên Xô những năm tháng Stalin. Ga Mayakovskaya là một tác phẩm nghệ thuật thực sự ấn tượng của thời Stalin, với những bức phù điêu mô tả "24 giờ trên mảnh đất của Xô viết". Đấy cũng chính là nơi trú ẩn của rất nhiều người dân Moskva trong những đợt ném bom của phát xít Đức năm 1941. Ga mới nhất trong hệ thống metro Moskva là Park Pobedy. Hoàn thành năm 1995, kỷ niệm nửa thế kỷ ngày chiến thắng phát xít, đấy là ga sâu nhất của Moskva và cũng là ga có hệ thống thang máy dài nhất thế giới. Hai đầu ga có hai bức tranh kỷ niệm chiến thắng vệ quốc 1812 và 1945. Còn nhiều lắm, những sân ga...