Asean trước ngã rẽ lịch sử: Cơ hội và thách thức trong cơn sóng địa chính trị

Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) đang đứng trước một giai đoạn quan trọng trong bối cảnh thế giới thay đổi nhanh chóng với các áp lực địa chính trị, kinh tế và môi trường. Sự cạnh tranh ngày càng gia tăng giữa các siêu cường, chuỗi cung ứng bị gián đoạn, và các yêu cầu cấp bách về biến đổi khí hậu đang đặt ra những thử thách không nhỏ cho khối này. Tuy nhiên, đây cũng chính là cơ hội để ASEAN khẳng định vai trò của mình thông qua việc tăng cường hợp tác nội khối và thiết lập quan hệ chiến lược với các khối toàn cầu như EU, BRICS, SCO và EAC.

Bối cảnh địa chính trị hiện tại của Asean

ASEAN, với 10 quốc gia thành viên, từ lâu duy trì lập trường trung lập và không liên kết. Tuy nhiên, áp lực từ hai siêu cường Mỹ và Trung Quốc đang đẩy khối này vào những quyết định khó khăn. Trung Quốc, đối tác thương mại lớn nhất của ASEAN, mang lại lợi ích kinh tế to lớn nhưng cũng là nguồn gốc của các căng thẳng tại Biển Đông. Trong khi đó, Mỹ và các đồng minh phương Tây thúc đẩy các giá trị như tự do hàng hải, đặt ASEAN vào thế lưỡng nan.

Ví dụ điển hình là việc Mỹ triển khai Khuôn khổ Kinh tế Ấn Độ - Thái Bình Dương (IPEF), cho thấy các cường quốc bên ngoài không ngừng tìm cách định hình tương lai khu vực. Trước tình hình này, ASEAN cần giảm sự phụ thuộc vào một đối tác duy nhất và đẩy mạnh hợp tác đa phương để đảm bảo tính tự chủ.

Tăng cường hợp tác nội khối

Sự gắn kết nội bộ luôn là nền tảng sức mạnh của ASEAN, nhưng cũng bộc lộ nhiều hạn chế. Một thành tựu đáng chú ý là Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP), giúp ASEAN trở thành trung tâm thương mại toàn cầu. Tuy nhiên, sự phát triển không đồng đều giữa các thành viên và sự khác biệt trong hệ thống chính trị đang làm giảm hiệu quả của khối.

Để cải thiện, ASEAN có thể tập trung vào ba lĩnh vực:

Đầu tư vào kết nối hạ tầng và số hóa: Kế hoạch Tổng thể về Kết nối ASEAN 2025 cần được mở rộng, giúp cải thiện giao thông, hạ tầng kỹ thuật số và tăng cường thương mại nội khối.

Tăng cường cơ chế tài chính: Các sáng kiến như Đa phương hóa Chiang Mai (CMIM) cần được củng cố để giúp ASEAN chống chịu tốt hơn trước các cú sốc tài chính toàn cầu.

Đổi mới và sáng tạo: ASEAN cần tận dụng lực lượng lao động trẻ để xây dựng các trung tâm nghiên cứu xuyên biên giới về công nghệ xanh và trí tuệ nhân tạo, mở đường cho một nền kinh tế số bền vững.

Xây dựng quan hệ đối tác toàn cầu

Ngoài việc củng cố nội bộ, ASEAN cần mở rộng hợp tác với các khối toàn cầu. Mỗi khối mang lại những cơ hội và thách thức riêng:

1. Liên minh Châu Âu (EU): Hợp tác dựa trên giá trị

 
EU và ASEAN chia sẻ nhiều giá trị chung như chủ nghĩa đa phương và hành động vì khí hậu. Với kim ngạch thương mại đạt 215 tỷ euro vào năm 2022, EU là đối tác thương mại lớn thứ ba của ASEAN. Việc thúc đẩy một hiệp định thương mại tự do giữa hai bên có thể mở ra những tiềm năng kinh tế mới. Tuy nhiên, ASEAN cần xử lý khéo léo các tiêu chuẩn khắt khe về nhân quyền và môi trường của EU để bảo vệ các ngành công nghiệp trong nước.

2. BRICS: Khối quyền lực mới nổi

 
Việc BRICS mở rộng giúp khối này có ảnh hưởng lớn hơn trong quản trị toàn cầu. Hợp tác với BRICS có thể mang lại các cơ chế tài chính thay thế, giảm sự phụ thuộc vào các tổ chức phương Tây. Tuy nhiên, sự chi phối của Trung Quốc trong BRICS có thể gây lo ngại cho một số nước ASEAN. Vì vậy, ASEAN cần tập trung vào các dự án thực tiễn, mang lại lợi ích kinh tế rõ ràng.

3. Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO): Đối tác an ninh và kinh tế

 
Mặc dù được biết đến với trọng tâm an ninh, SCO đang dần mở rộng lĩnh vực hợp tác kinh tế. Một số quốc gia ASEAN như Indonesia đã thể hiện sự quan tâm đến các sáng kiến của SCO, đặc biệt trong chống khủng bố và an ninh năng lượng. Tuy nhiên, ASEAN cần cẩn trọng để không bị cuốn vào các xung đột nội bộ của khối này.

4. Liên minh Kinh tế Á-Âu (EAC): Cơ hội tại Trung Á

 
EAC, với các thành viên chủ chốt như Nga, mang lại cho ASEAN một cánh cửa đến khu vực Trung Á giàu tài nguyên. Tuy nhiên, sự bất ổn chính trị và các lệnh trừng phạt quốc tế đối với Nga khiến mối quan hệ này trở nên phức tạp. ASEAN nên tập trung vào các lĩnh vực ít rủi ro như nông nghiệp và năng lượng tái tạo.

Thách thức và rủi ro

- Dù chiến lược đa phương của ASEAN đầy hứa hẹn, nhưng việc thực thi không hề đơn giản. Một số rủi ro chính bao gồm:

- Xung đột lợi ích giữa các đối tác toàn cầu: ASEAN cần giữ vững lập trường trung lập để tránh bị cuốn vào các mâu thuẫn địa chính trị.

- Bất ổn nội bộ: Các vấn đề chính trị trong khu vực, như tình hình tại Myanmar, có thể làm suy yếu sự đoàn kết và khả năng thương lượng của ASEAN.

- Chênh lệch phát triển: Sự khác biệt giữa các thành viên có thể cản trở ASEAN trình bày một mặt trận thống nhất trước cộng đồng quốc tế.

- Tác động khí hậu: ASEAN phải đảm bảo tăng trưởng kinh tế không làm gia tăng rủi ro biến đổi khí hậu.

ASEAN đang đứng trước cơ hội lớn để khẳng định vai trò lãnh đạo trong một thế giới đầy biến động. Việc thúc đẩy hợp tác nội khối và mở rộng quan hệ đối tác toàn cầu sẽ là chìa khóa cho sự phát triển bền vững. Tuy nhiên, để thành công, ASEAN cần giữ vững các nguyên tắc không liên kết, đồng thời tăng cường khả năng đổi mới, thích ứng và đảm bảo rằng lợi ích kinh tế không đi kèm với áp lực địa chính trị.

ASEAN từ lâu đã nổi tiếng với sự linh hoạt và thực tiễn. Đây sẽ là những yếu tố cốt lõi để khối này tiếp tục phát triển và trở thành nhân tố quan trọng trên trường quốc tế.

Bình Minh