Tolyatti - Ngày trở lại sau ba mươi lăm năm

Ba mươi lăm năm , tôi trở lại Tolyatti – thành phố gắn với một phần tuổi trẻ của hàng nghìn lao động Việt Nam cuối thập niên 1980. Chuyến đi chỉ vài ngày, nhưng lại khiến tôi sống lại cả một quãng đời đã xa mà vẫn còn nguyên vẹn trong ký ức.

Chúng tôi sang Liên Xô năm 1989, khi tuổi đời vừa mới mười tám, đôi mươi. Thời điểm ấy, nhà máy ô tô AvtoVAZ là nơi làm việc của hơn 1.200 công nhân Việt Nam, phân bố ở các phân xưởng hàn, nguội, dập và dây chuyền lắp ráp. Riêng nhóm năm chúng tôi làm xây dựng và sửa chữa trong khu nhà máy, ở tại căn hộ 120, ký túc xá số 6 phố Yubileynaya – nơi mọi người quen gọi là “ốp”.

Khuôn viên nhà máy AvtoVAZ ở Tolyatti.

Cuộc sống khi đó vô cùng thiếu thốn. Hàng hóa, nhu yếu phẩm đều khan hiếm, muốn mua gì cũng phải dùng talon – từ đường, muối đến gạo… và cả giấy vệ sinh. Có tem phiếu chưa chắc có hàng. Sau ca làm, chúng tôi lại tỏa đi các cửa hàng quen quanh ký túc như 1000 Мелочей, Восход, Русь hay Спорт để tìm mua những món đồ thiết yếu. Giữa những ngày mùa đông giá lạnh, chúng tôi đứng xếp hàng dài dằng dặc, mong có được vài món đồ mà nay bất kỳ ai cũng có thể dễ dàng mua ở siêu thị.

Cửa hàng 1000 Мелочей.

Những khó khăn ấy giờ nhớ lại vẫn thấy se lòng, nhưng chính chúng tạo nên một tình bạn gắn bó. Năm con người, một căn phòng nhỏ, những bữa cơm đạm bạc và tiếng cười át đi giá rét – đó là hành trang chúng tôi mang theo suốt đời.

Trở lại Tolyatti lần này, nhân một khóa tập huấn Aikido, tôi bất ngờ được sắp xếp nghỉ ngay tại ký túc xá cũ. Bước qua cánh cửa ấy, tôi như gặp lại chính mình của ba thập kỷ trước. Căn hộ 120 vẫn còn đó. Tường đã phai màu, nhưng thiết kế quen thuộc khiến lòng tôi chùng xuống. Ngoài sân, những cây thông và bạch dương từng nhỏ bé nay đã cao lớn, như chứng nhân lặng lẽ của thời gian.

Tôi ghé chợ “Chóp”, nơi từng là nơi kinh doanh của cộng đồng người Việt suốt nhiều năm. Anh Thành – sang từ năm 1983 – cho biết: “giờ chỉ còn chừng mười gia đình Việt sống lại ở thành phố, chủ yếu buôn bán hoặc mở nhà hàng”. Một thế hệ đã đi qua, nhưng những người còn ở lại vẫn giữ được nhịp sống bền bỉ, cần mẫn như thuở nào.

Khu Chợ Avtozavodsky (Chợ "Chóp").

Bên cạnh ký túc xá, tôi ghé nhà hàng Nha Trang của anh Tất và anh Tam. Giữa một thành phố xa thủ đô Moscow, tô phở nóng với nước dùng trong, thơm nhẹ và thịt bò mềm khiến tôi vô cùng xúc động. Hương vị Việt ấy gợi lại những bữa ăn ngày xưa – khi chúng tôi tự tìm mọi cách để nấu món phở đậm hương quê nhà giữa mùa đông giá lạnh.

Quán cà phê Phở-Bò Nha Trang City.

Điều khiến tôi ấm lòng hơn cả là khi trò chuyện với những người dân địa phương. Ai cũng nhắc đến công nhân Việt Nam bằng sự trân trọng: “chăm chỉ, tuân thủ kỷ luật, sống hòa nhã và luôn làm việc tận tâm”. Những lời ấy như thay cho một lời tri ân gửi đến cả thế hệ lao động Việt từng góp phần vào guồng máy sản xuất của AvtoVAZ năm xưa.

Ngày cuối cùng, tôi tìm đến “biển hồ” Жигулёвское море bên sông Volga – nơi mỗi mùa hè chúng tôi thường ra bơi, nướng thịt và trò chuyện quên cả thời gian. Bờ sông nay đã được cải tạo thành công viên lớn, sạch đẹp và hiện đại. Hoàng hôn trải vàng trên mặt nước rộng mênh mông khiến tôi đứng lặng rất lâu. Cảnh vật đã đổi thay, nhưng cảm xúc thì nguyên vẹn như thủa ấy.

Tolyatti hôm nay đã khoác lên mình diện mạo mới: cơ sở hạ tầng mở rộng, nhà thờ và trung tâm thương mại mọc lên, sân thi đấu thể thao hiện đại, bảo tàng quân sự Sakharova quy mô. Thành phố đã thay đổi, phát triển, trưởng thành – giống như chính những con người từng sống ở đây.

Nhưng với chúng tôi, Tolyatti không chỉ là một thành phố. Đó còn là nơi cất giữ một phần lịch sử, một phần thanh xuân của cả một thế hệ lao động Việt Nam từng sống, làm việc, hy vọng và trưởng thành nơi xứ sở bạch dương.

Ba mươi lăm năm trôi qua, trở lại đây, tôi hiểu rằng mình không chỉ đi tìm lại một dấu xưa…mà là tìm gặp chính mình của một thời không bao giờ trở lại.

Một số hình ảnh ở Thành phố Tolyatti:

Rạp chiếu phim cũ tên Saturn (Кинотеатр «Сатурн») nằm ở thành phố Tolyatti.

Khách sạn AMAKS "Yubileynaya" Hotel.

Cửa hàng Восход.

1 góc Khách sạn AMAKS "Yubileynaya" Hotel.

Long Hà