Tàu điện ngầm ở "Thủ đô phương Bắc" của nước Nga: 70 năm hình thành và phục vụ

© Sputnik.

Lịch sử xây dựng

Ý tưởng xây dựng tàu điện ngầm ở Saint-Peterburg bắt nguồn từ thế kỷ XIX, khi thành phố bên bờ sông Neva còn là thủ đô của Đế chế Nga. Tuy nhiên, chỉ đến những năm 1930, tại Liên Xô, khi tuyến đầu tiên của tàu điện ngầm Matxcơva đã đi vào hoạt động, thì vấn đề xây dựng metro ở Leningrad (tên gọi của thành phố trong giai đoạn 1924–1991) mới thực sự được đặt ra.

Khai trương cung đường đầu tiên của hệ thống tàu điện ngầm Leningrad vào

ngày 15 tháng 11 năm 1955. © Sputnik.

Khởi công vào tháng 1 năm 1941, nhưng đến tháng 6 cùng năm bùng nổ Chiến tranh Vệ quốc Vĩ đại khiến việc xây dựng metro phải ngừng lại.

Từ đầu tháng 9 năm 1941 đến tháng 1 năm 1944, Leningrad bị quân phát-xít bao vây. Đến năm 1945, khi tiếng bom đạn của chiến tranh còn chưa dứt, công trình kiến thiết metro ở thành phố bên sông Neva được hồi sinh. Đã có quyết định xây dựng hệ thống tàu điện ngầm Leningrad khác với metro Matxcơva, nhưng vẫn phải thể hiện vẻ kỳ vĩ của thời đại và tinh thần anh hùng của thành phố không bao giờ khuất phục.

Đại lộ Nevsky, đường phố trung tâm của Leningrad. Lối vào ga metro "Nevsky Prospekt".

© Sputnik / Vladimir.

Kỳ tích kỹ thuật

Xây dựng metro là công việc phức tạp, riêng ở Saint-Peterburg còn cực kỳ khó khăn và tốn kém. Thành phố có mật độ xây dựng cao trong khi điều kiện địa chất - thủy văn phức tạp: nằm ven biển, có sông Neva với nhiều nhánh và đảo, nền đất không ổn định, nước ngầm dồi dào. Hôm nay nhìn lại, đặc điểm này khiến Saint-Peterburg có nhiều nét giống với một đô thị kết nghĩa anh em là TP Hồ Chí Minh của Việt Nam.

Quyết định táo bạo được đưa ra: xây đường hầm và nhà ga dưới long đất ở độ sâu hơn 40 mét, nơi đất khô và rắn hơn. Nhưng ngay cả ở đó, các kỹ sư-công nhân vẫn thường xuyên gặp phải dòng nước ngầm, đất lún hoặc cấu trúc đá granit khổng lồ.

Do vậy, trong nhiều năm tiếp theo, không hiếm khi các chuyên gia phải khắc phục sự cố cả ở những đoạn đang xây dựng lẫn những cung đường đã đưa vào vận hành. Vì thế, công trình xây dựng metro ở Saint-Peterburg vẫn xứng đáng được coi là một kỳ tích kỹ thuật và cho đến nay vẫn đòi hỏi những giải pháp sáng tạo khác thường.

Những cung điện nguy nga nằm sâu dưới lòng đất

Ngày 15 tháng 11 năm 1955, chính thức khai trương tuyến số 1 của tàu điện ngầm Leningrad, là đoạn “Quảng trường Vosstaniya” – “Avtovo” dài 10,8 km, gồm 7 nhà ga. Những nhà ga này có kiến trúc lộng lẫy chẳng kém gì những “người cùng thời” ở Matxcơva. Đặc biệt, ga “Avtovo” còn được xem là một trong những ga tàu điện ngầm tráng lệ nhất thế giới.

Sảnh trung tâm của ga metro «Ploshchad Vosstaniya» thuộc hệ thống tàu điện ngầm

Saint-Peterburg. © Sputnik / V. Tichomirov.

Mùa xuân năm 1956, nhà ga “Pushkinskaya” được khánh thành với pho tượng đại thi hào Nga Alexandr Pushkin, là tác phẩm của điêu khắc gia Mikhail Anikushin. Hiện nay, tàu điện ngầm Saint-Peterburg có 5 tuyến (một tuyến khác đang xây dựng), 73 nhà ga, 6 depot, tổng chiều dài 128,4 km.

Tượng đại thi hào Nga Alexandr Pushkin tại ga metro cùng tên. © Sputnik.

Dù có vẻ khiêm tốn hơn nhiều so với tàu điện ngầm Matxcơva  (16 tuyến, 275 ga, hơn 560 km đường và 21 depot), nhưng “những cung điện ngầm” của Saint-Peterburg lại giữ kỷ lục nằm ở độ sâu nhất nước Nga và cũng thuộc hàng sâu nhất thế giới – độ sâu trung bình là 60 m.

Các đường hầm chạy dưới đáy sông Neva đều rộng và sâu. Ga sâu nhất nước Nga là "Admiralteyskaya", ở ngay trung tâm thành phố, dưới độ sâu 86 m.

Hành khách tại tiền sảnh của ga metro "Admiralteyskaya", khai trương tại Saint-Peterburg.
© Sputnik / Alexei Danichev.

Tranh khảm trên đường trung chuyển của ga metro "Admiralteyskaya" đang được xây dựng

ở Saint-Peterburg. © Sputnik / Sergey Ermokhin.

Ở vùng ngoại ô, nơi nền đất rắn hơn, có 5 nhà trên mặt đất, trong đó ga “Devyatkino” đã ở ngoài ranh giới thành phốvà thuộc tỉnh Leningrad.

“Thang máy ngang” và những chiến thắng bóng đá

Ngày 29 tháng 4 năm 1961, metro Leningrad mở cửa nhà ga kiểu “đóng kín” đầu tiên trên thế giới, còn được gọi là “thang máy ngang” (horizontal lift), đó là nhà ga “Công viên Chiến thắng”.

Riêng ga này không có sân ga mở với những đường ray hai bên, mà thay vào đó là các vách chắn kín, tự động mở cửa đồng thời với cửa toa khi đoàn tàu đến ga.

Thiết kế như vậy giúp giảm chi phí đào đường hầm và hoàn thiện nội thất như những gian nhà riêng biệt dưới lòng đất. Từ 1961 đến 1972, thành phố xây dựng thêm 9 nhà ga kiểu này, và đến 2018 mở tiếp 2 nhà ga nữa. Những nhà ga mới được kiến thiết theo kỹ thuật hiện đại của thế kỷ 21: vách kính siêu cường lực trong suốt, tương tự như metro ở Trung Quốc và Hàn Quốc.

Tiền sảnh của ga metro "Công viên Chiến thắng" ở Saint-Peterburg.
© Sputnik / Artem Pryahin.

Hành khách tại ga metro "Công viên Chiến thắng" ở Saint-Peterburg.
© Sputnik / Artem Pryahin.

Hành khách tại ga metro "Công viên Chiến thắng" ở Saint-Peterburg.
© Sputnik / Artem Pryahin.

Nhân đây xin nói thêm, một trong số đó là ga “Zenit”, được trang trí bằng bản sao những chiếc Cup mà Câu lạc bộ bóng đá “Zenit” (thành lập năm 1925) đã giành được trong nhiều năm khác nhau, bao gồm cả Cup Liên Xô năm 1944 – khi chiến tranh vẫn đang ác liệt, thành phố vừa thoát khỏi vòng vây của quân thù, đất nước Xô-viết tổ chức Giải bóng đá và chính đội bóng Lenigrad đã giành chức Vô địch toàn Liên bang!

Những nhà ga độc đáo

Nét nổi bật của metro ở “thủ đô phương Bắc của nước Nga” Saint-Peterburg là các nhà ga vòm đơn sâu. Tổng cộng 14 ga, trong khi metro Matxcơva chỉ có 1 ga loại này.

Nằm ở độ sâu lớn, gian nhà ga được giữ vững hoàn toàn bởi vòm trần hình bán nguyệt từ bê tông cốt thép bền hoặc gang. Không hề có cột hay trụ đỡ như thường thấy ở các ga ngầm, tạo cảm giác không gian mở độc đáo.

Đầu tiên trong loại hình ga như vậy là “Ploshchad Muzhestva” (“Quảng trường Dũng cảm”) khánh thành hồi cuối năm 1975. Ga có thiết kế giản dị nhưng trang nghiêm, vinh danh và tưởng nhớ những người bảo vệ Leningrad và nạn nhân của cuộc phong tỏa trong Thế chiến II.

Ga metro «Quảng trường Dũng cảm» trong hệ thống đường tàu điện ngầm

ở Saint-Peterburg. © Sputnik.

Một ga độc đáo nữa là “Sportivnaya” (“Thể thao”) cũng rất đặc biệt: không chỉ nằm dưới sâu gần 60 m, mà còn gồm hai tầng chồng lên nhau. Lối ra thành phố từ sảnh trên là qua thang cuốn thông thường, nhưng lối ra từ sảnh dưới được tiếp cận qua… hai băng chuyền, nối tiếp nhau với độ dốc nhẹ. Chỉ sau hai bang chuyền này mới là thang cuốn dẫn lên mặt đất. Chuyến đi trên băng chuyền mất 6,5 phút, và hãy nhớ rằng toàn bộ khoảng thời gian đó bạn đang ở dưới đáy sông Neva, rõ ràng là trải nghiệm hiếm có!

Những đoàn tàu “Neva”, “Yubileiny”, “Baltiets”

Các đoàn tàu metro ở Saint-Peterburg có đặc tính kỹ thuật giống với metro Matxcơva (theo tiêu chuẩn chung toàn Nga), nhưng vẫn có khác biệt về thiết kế và màu sắc.

Tàu chạy mỗi tuyến đều có sắc màu riêng:

- Tuyến số 1 (đỏ) – tàu trắng-đỏ.

- Tuyến số 2 (xanh dương) – tàu xanh thép.

- Tuyến số 3 (xanh lá) – tàu trắng-xanh lá

Trong hệ thống metro Saint-Peterburg hiện dùng cả những đoàn tàu Liên Xô cải tạo và tàu hiện đại do Nga sản xuất, mang nét đặc trưng “phong cách Peterburg” kiểu “Neva”, “Yubileiny”, “Baltiets”.

Đoàn tàu đang tiến vào ga "Baltiyskaya" trong hệ thống đường tàu điện ngầm ở Saint-Peterburg. Loại tàu "Baltiets" kiểu mới đã được đưa vào vận hành trên tuyến metro ở «thủ đô phương Bắc» của nước Nga. © Sputnik / Alexei Danichev.

Kế hoạch và triển vọng

Từ nay đến năm 2030, chính quyền thành phố dự kiến xây dựng tuyến đường số 6, đồng thời kéo dài tuyến số 1 về phía nam, đến tận sân bay quốc tế “Pulkovo”, tới Trung tâm triển lãm “Expoforum”, đến danh lam thắng cảnh của thành phố Pushkin (“Tsarskoe Selo” – “Hoàng Thôn”) và đến những khu dân cư mới. Kế hoạch bao gồm xây dựng 10 ga mới, cải tạo 14 ga hiện có và mua sắm them 950 toa tàu tân kỳ.

Tàu điện ngầm Saint-Peterburg tiếp tục tự hào phục vụ cư dân và các du khách đến với thành phố bên sông Neva – biểu tượng của sức sáng tạo, lòng dũng cảm và tinh thần kiên cường của “Thủ đô phương Bắc” nước Nga.

Lễ ra mắt toa tàu metro mới tại Saint-Peterburg.
© Sputnik / Alexander Galperin.

Dmitry Shorkov