Khi ông Trump kẹt giữa trực giác chủ quan và tâm thế bài Nga của giới tinh hoa phương Tây

Câu chuyện về thái độ của Donald Trump đối với dự luật được Quốc hội Hoa Kỳ thúc đẩy từ lâu nhằm áp đặt biện pháp trừng phạt hà khắc - lên tới 500% thuế quan - chống tất cả các nước có giao thương với Nga đã phát triển nhanh chóng, theo đúng quy tắc của thể loại này.

© Ảnh : The White House / Molly Riley / Public Domain / P20251015MR-0534 President Donald Trump participates in a press conference.

Giữa chiến tranh và khủng hoảng

Phản ứng ban đầu của Trump bộc lộ trước cuộc bỏ phiếu tại Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc về nghị quyết của Hoa Kỳ thực hiện Kế hoạch Gaza của Trump. Hôm thứ Hai, nghị quyết đã được thông qua với 13 phiếu thuận (trên tổng số 15 phiếu), còn 2 phiếu trắng - Nga và Trung Quốc. Nga không có cơ hội thúc đẩy dự thảo nghị quyết của mình, bởi Hoa Kỳ đã giành được sự ủng hộ của các quốc gia Ả Rập. Chân lý khải huyền từ Kinh Thánh hoá ra linh nghiệm ở đây: nếu thứ gì đó không đến từ Chúa mà từ con người, nó sẽ tự sụp đổ.

Sau cuộc bỏ phiếu, Nhà Trắng tiết lộ rằng Trump sẽ chỉ ký dự luật nếu ông đưa ra quyết định cuối cùng về biện pháp trừng phạt ủng hộ Tổng thống. Đây đã là một lập trường khác, nhưng dù sao chăng nữa vẫn mang lại cho Trump một đòn bẩy mạnh gây sức ép với Nga trong việc giải quyết vấn đề Ukraina. Nhưng khi đó những nước đầu tiên chịu ảnh hưởng của đạo luật sẽ chính là người châu Âu, các nước Ấn Độ và Trung Quốc.

Với Trung Quốc đã đạt thoả thuận «tạm ngừng bắn» liên quan đến việc Bắc Kinh cấp phép xuất khẩu kim loại đất hiếm - đó là lý do tại sao mức thuế 100% công bố vào ngày 1 tháng 11 đã không được áp dụng chống Trung Quốc. Nếu Washington đi theo con đường này bây giờ, thì sẽ tạo ra cả loạt hệ luỵ thảm khốc đối với chính Hoa Kỳ (chưa kể đến việc giá dầu tăng và tương ứng là giá xăng tăng, như Tổng thống Vladimir Putin đã cảnh báo). Về phần các nước châu Âu, họ sửa soạn ngừng mua khí đốt của Nga chỉ sau 1 - 2 năm nữa và tiếp tục mua dầu Nga: vậy thì sao? Đã có ngoại lệ dành cho Hungary. Liệu các lệnh trừng phạt sẽ phần lớn bao gồm sự miễn trừ?

Tất cả những điều này là thành tố của một bức tranh rộng lớn hơn mà Trump phải đối mặt trong nước vào thời điểm cực kỳ quan trọng đối với ông, khi chỉ còn chưa đầy một năm nữa là đến bầu cử giữa nhiệm kỳ. Không chỉ là thành công của Zohran Mamdani, chính trị gia người Mỹ gốc Uganda vừa đắc cử Thị trưởng thành phố New York, có thể được coi là khái niệm hóa (hay cụ thể hóa về mặt ý tưởng) của giới tinh hoa tự do-toàn cầu hóa trong việc đặt cược vào các tầng lớp dân cư yếu thế ngoài lề bị thiệt thòi (không chỉ đơn thuần là phong trào BLM - Black Lives Matter (Giá trị mạng sống của người da đen), một phong trào xã hội, chính trị và hoạt động vì công lý chủng tộc, bắt nguồn từ cộng đồng người Mỹ gốc Phi ở Hoa Kỳ - và "lý thuyết chủng tộc phê phán") theo đường hướng của trường phái triết học Frankfurt, về cơ bản thì điều đó ít khác biệt so với lời tiên tri của Dostoyevsky trong tác phẩm "Lũ người quỷ ám" và "Huyền thoại về Đại Pháp quan Tòa án dị giáo": làm tha hóa và loại bỏ người dân, khiến họ không còn khả năng tiếp nhận bất kỳ ý tưởng nào, trước hết là ý tưởng về giải phóng.

"Vụ án Epstein" (bị cáo là nhà tài phiệt Jeffrey Epstein, bị buộc tội buôn bán tình dục trẻ em và lạm dụng tình dục) có liên quan đến Trump đã được xới lên, song hành cùng với câu hỏi về chủ quyền Mỹ (vấn đề vận động hành lang ủng hộ Israel tại Washington) đang gây áp lực chính trị lên Trump và gây chia rẽ trong liên minh MAGA ("Make America Great Again" - Đưa nước Mỹ vĩ đại trở lại) của ông. Hầu như tất cả những người trẻ tuổi, từ cựu cánh tả cho đến đảng Cộng hòa, đều phản đối sự ủng hộ của ông dành cho Chính phủ cấp tiến của Netanyahu.

Chiếc bong bóng thị trường chứng khoán khổng lồ đang phình to, nơi diễu qua tất cả các đèn hiệu của đợt điều chỉnh bình thường và tăng trưởng chỉ được thúc đẩy bởi các tập đoàn trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo (AI). Nhưng như một nghiên cứu gần đây của Viện Công nghệ Massachusetts (MIT) cho thấy, 93% các công ty đặt cược vào AI không ghi nhận gia tăng lợi nhuận, nghĩa là tác động hoàn toàn bằng 0. Do đó, ở chân trời là viễn cảnh tương tự như sự sụp đổ của bong bóng dot-com năm 2000, tiếp theo là sụp đổ của thị trường thế chấp dưới chuẩn năm 2008. Tóm lại, không thể bỏ qua các vấn đề về cấu trúc của nền kinh tế Mỹ. Trong khi đó, niềm tin vào đồng USD đang suy giảm, giá vàng tăng gấp đôi, còn các đồng tiền ổn định (stablecoin), thứ mà Trump đang trông cậy vào để giải quyết vấn đề nợ công tích lũy, lại phải đối mặt với sự ngờ vực công khai ở châu Âu, bao gồm cả Ngân hàng Trung ương Châu Âu (ECB). Bổ sung thêm vào đó là 9 nghìn tỷ USD trái phiếu Chính phủ phải được tái phát hành trước cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ - bởi sắp hết hạn.

Bức tranh toàn cảnh được hoàn thiện bởi hai diễn biến mới trên thị trường nợ toàn cầu. Thứ nhất, Trung Quốc phát hành trái phiếu bằng USD tại Saudi Arabia với lãi suất nhỉnh hơn một chút so với Cục Dự trữ Liên bang Hoa Kỳ. Thứ hai, Nga phát hành khoản vay bằng đồng nhân dân tệ, chính vào lúc xu thế «nhân dân tệ hoá» được triển khai trên khắp Đông Á trong các thanh khoản quốc tế dựa trên đồng nhân dân tệ kỹ thuật số, đóng vai trò giải pháp đối trọng thay thế cho SWIFT.

Cuối cùng, và quan trọng nhất. Về nguyên tắc, bằng cách ban hành đạo luật mới, Trump có thể đe dọa Nga, qua đó phủ nhận mọi triển vọng bình thường hóa song phương. Cũng có thể giả định rằng Tổng thống Hoa Kỳ đang liên kết với phe chủ chiến ở châu Âu, vốn bác bỏ bất kỳ phương án tái cấu trúc nào đối với kiến trúc an ninh châu Âu để đáp lại đòi hỏi của Nga về đảm bảo an ninh quốc gia. Tức là trước mắt chúng ta mở ra viễn cảnh của cuộc chiến lớn ở châu Âu, chỉ có thể do giới tinh hoa châu Âu phát động với sự ủng hộ của Hoa Kỳ. Khi đó, việc quân sự hóa châu Âu sẽ trở nên nghiêm trọng và lâu dài, tất nhiên trừ khi các vấn đề mang tính hệ thống trong quá trình phát triển của các nước châu Âu tự bột phát. Điều này tạo ra tình huống khi mà lợi ích an ninh của chúng ta chỉ có thể được đảm bảo bằng chiến thắng trên chiến trường - nói cách khác, bằng cách dựa vào lục quân, hải quân và Lực lượng Hàng không-Vũ trụ. Trong khi đó, các lệnh trừng phạt của Hoa Kỳ sẽ chỉ khoét sâu thêm sự chia rẽ giữa thế giới phương Tây và phi phương Tây, vốn sẽ trải qua sự chuyển đổi đáng kể sau chiến thắng của Matxcơva.

Nhưng vướng mắc còn bao hàm ở chỗ chỉ khi Nga giành chiến thắng quyết định thì các nhà lãnh đạo phương Tây mới có thể vượt qua được sự e ngại bẩm sinh hoặc định kiến chính trị của họ đối với kết quả có lợi cho Nga, từ đó buộc phải chấp nhận hiện thực mới và tìm kiếm giải pháp hòa bình hoặc nhân nhượng.

Trong khi đó, vì vẫn đang sống trong một thực tế song song, họ đơn giản là không thể tin rằng đã rơi vào trạng huống không thể làm gì được với Nga, mặc dù một số chuyên gia đã dự báo về sự bất lực này của phương Tây từ trước khi có quyết định mở rộng NATO vào năm 1994.

Nhiều quan sát viên phương Tây kể cả người Mỹ tin rằng Trump không lắng nghe ai, không tìm kiếm lời khuyên của ai, không chuẩn bị cho các cuộc gặp của mình, trong đó có cả các cuộc gặp quốc tế, và chỉ hoàn toàn dựa vào những mô hình mà ông đã mài giũa trong kinh doanh và trực giác chủ quan của riêng mình. Khi tất cả những điều này không hiệu quả, ông thấy mình đang ở ngõ cụt, và đây là lúc có thể viện đến những định kiến bài Nga vốn phổ biến trong giới tinh hoa.

Những tháng sắp tới sẽ cho thấy liệu diễn biến sự kiện đã đi đến bước ngoặt với chiến thắng của Nga, hay vẫn còn khả năng cho phương án giải quyết bằng chính trị-ngoại giao, bao gồm cả việc thay đổi chính quyền ở Ukraina và đưa lãnh thổ này tuân thủ các chuẩn mực xây dựng Nhà nước được quốc tế công nhận, bao gồm tôn trọng nhân quyền và quyền của các dân tộc thiểu số, kể cả quyền về ngôn ngữ, và phân quyền, đó là chưa kể đến việc từ bỏ ý thức hệ tư tưởng và cuồng vọng huyền thoại về một Nhà nước dân tộc chủ nghĩa hiếu chiến.