Trung Quốc và nguy cơ kinh mạch nghịch hành trong năm con Dê

“Đóng cửa hậu, mở cửa trước” đang là khẩu hiệu được giới chức Trung Quốc sử dụng chính thức cho chiến dịch cải cách tài chính, ước tính sẽ kéo dài trong hai thập kỷ tới, để giải quyết tình trạng nợ công và lành mạnh hóa hệ thống tài chính của nước này.


Thế giới đang trải qua những ngày giông tố khi cuộc chiến tiền tệ toàn cầu ngày càng leo thang với một tốc độ chóng mặt, kéo theo hầu hết tất cả các nền kinh tế lớn lao vào một cuộc chạy đua chính sách tỉ giá. 

Nhưng, vẫn còn một cuộc chiến tiền tệ khác, cũng phức tạp không kém và thậm chí có thể đánh sập một trong những nền kinh tế lớn nhất thế giới, đó là cuộc chiến tiền tệ của Trung Quốc trong lĩnh vực nợ công. 

Nếu như cả thế giới đang lao theo chính sách tỷ giá như những con bạc, thì Trung Quốc lại đang phải đối mặt với những hệ lụy tài chính từ canh bạc phát triển kéo dài 3 thập kỷ vừa qua của mình, những hệ lụy đang được ví với một đỉnh Everest mới.

Cuối cùng, sau rất nhiều lời cảnh báo từ các học giả trong nước và các chuyên gia quốc tế về nguy cơ của khối nợ công khổng lồ có thể nổ tung bất cứ lúc nào, Bắc Kinh đã đưa ra một chương trình để giải quyết cục máu đông khổng lồ trong nền kinh tế Trung Quốc này. 

“Đóng cửa hậu, mở cửa trước” đang là khẩu hiệu được giới chức Trung Quốc sử dụng chính thức cho chiến dịch cải cách tài chính, ước tính sẽ kéo dài trong 2 thập kỷ tới, để giải quyết tình trạng nợ công và lành mạnh hóa hệ thống tài chính của nước này. 

Một kế hoạch đầy tham vọng nhưng được dự báo sẽ đối mặt với rất nhiều khó khăn.

Nội dung chủ đạo của chiến dịch cải cách tài chính này sẽ theo đúng nội dung câu Slogan đầy khoa trương mà Bắc Kinh đưa ra, theo đó chính phủ Trung Quốc sẽ chính thức thắt chặt và đi đến đóng cửa khả năng tiếp cận các nguồn tài chính “ngoài luồng” của chính quyền các địa phương ở nước này, vốn được gọi bằng cái tên “cửa hậu” và nắn luồng tài chính được chính phủ kiểm soát đến rót trực tiếp cho các địa phương, vốn được Bắc Kinh gọi là “cửa trước”. 

Mục đích chủ đạo của động thái này, được giới phân tích gọi vui là cai sữa cho các địa phương của Trung Quốc, thay vì để các địa phương tự do tiếp cận các nguồn vốn tài chính vốn là nguyên nhân chủ đạo gây ra khoản nợ công đồ sộ hiện nay của nền kinh tế thứ hai thế giới. 

Nếu như trước đây hàng chục ngàn các thành phố, quận huyện và thị trấn Trung Quốc được tự do đi tìm bầu sữa tài chính để phát triển kinh tế ở địa phương thì giờ đây họ sẽ chỉ được phép bú từ bầu sữa do Bắc Kinh chỉ định mà thôi.

Điều này bắt nguồn từ cuộc cải cách tài chính lớn nhất ở Trung Quốc diễn ra vào giữa những năm 90, khi đó đồng thời với quá trình mở cửa, thủ tướng Trung Quốc khi ấy là Chu Dung Cơ đã khôi phục quyền kiểm soát tài chính công cho chính phủ trung ương. 

Theo đó, các địa phương không được giữ lại một phần ngân sách để phát triển, mà phải nộp toàn bộ cho Bắc Kinh, và sẽ được nhận lại một phần tùy theo tính toán của nhà nước. 

Điều này dẫn đến một sự bất mãn lớn, khi mà các địa phương phải chi trả đến 80% tất cả các chi phí của chính phủ, như trường học, bệnh viện và hệ thống giao thông trong khi chỉ nhận được khoảng 50% chi phí cần thiết. Gọng kìm càng được xiết chặt hơn khi Bắc Kinh cấm các địa phương vay tiền từ các ngân hàng hoặc tự phát hành trái phiếu để trang trải cho khoản thiếu hụt.

Các chuyên gia cho rằng, chính sách kiểm soát tài chính công của thủ tướng Chu Dung Cơ bề ngoài là thiết lập trật tự và sự ổn định của hệ thống tài chính Trung Quốc, nhưng thực chất lại là nguyên nhân chủ yếu trực tiếp phát sinh đủ mọi tệ nạn của hệ thống tài chính nước này. 

Bị cấm vay tiền từ ngân hàng và phát hành trái phiếu, chính quyền các địa phương tìm cách lách luật bằng cách thỏa thuận ngầm với các công ty tài chính đang mọc lên như nấm ở Trung Quốc trong giai đoạn đó để đáp ứng nhu cầu của các địa phương. 

Theo đó, các công ty cung cấp tài chính cho chính quyền địa phương, đổi lại sẽ được nhận những ưu đãi lớn từ phía chính quyền như đất đai hay các cơ hội đầu tư. Đây được xem là nguyên nhân chính dẫn đến tham nhũng, rửa tiền và hàng loạt các hoạt động tài chính mờ ám khác ở các địa phương của Trung Quốc. 

Không một ai kiểm soát các hoạt động phần lớn là không công khai này trong suốt gần ba mươi năm Trung Quốc mở cửa, và khi Bắc Kinh nhận ra vấn đề để bắt đầu thống kê tổng số nợ mà các địa phương đã vay thì mọi chuyện đã quá trễ.

Theo ước tính của văn phòng kiểm toán quốc gia Trung Quốc, tổng số nợ của Trung Quốc tính đến giữa năm 2013 là 17.900 tỷ Nhân dân tệ, tương đương 2.800 tỉ USD, tăng 63% kể từ năm 2010 trong khi mức mở rộng kinh tế trong khoảng thời gian này chỉ đạt 40%. Thâm hụt ngân sách của Trung Quốc cũng đạt mức kỷ lục là 5% GDP. 

Giới phân tích đánh giá mức nợ công thực của Trung Quốc cao hơn nhiều con số mà Bắc Kinh công bố, ít nhất là gần gấp đôi. Chỉ khi nợ công của nền kinh tế thứ hai thế giới sắp chạm mốc 60% thì Bắc Kinh mới vội vã kiểm kê và đưa ra các chính sách kiểm soát chặt chẽ như vậy.

Phần lớn các học giả trong nước và chuyên gia quốc tế đều tỏ ra nghi ngờ về triển vọng của chương trình cải cách tài chính mà Bắc Kinh vừa đưa ra. Kiểm soát chặt chẽ luồng vốn luân chuyển ở các địa phương Trung Quốc giờ đây còn khó hơn lên trời. 

Tính đến thời điểm hiện tại, hệ thống tín dụng ngầm đã có ba mươi năm tồn tại và đóng vai trò là kênh tín dụng chính thức để phát triển kinh tế ở các địa phương. Dù Bắc Kinh không công khai thừa nhận nhưng ai cũng hiểu việc chính quyền các địa phương tự huy động vốn chính là chìa khóa cho sự phát triển cao độ của kinh tế Trung Quốc, với nền tảng là tăng trưởng kinh tế ở các vùng miền của nước này, chứ không phải là do khả năng điều hành của chính phủ.

Bắc Kinh đã để mặc cho hệ thống tín dụng ngầm đó hoạt động và thu lợi từ nó, và giờ đây khi thấy nó vượt khỏi tầm kiểm soát thì mới vội vã tìm cách kiểm soát. Giới phân tích cảnh báo, một sự xiết chặt hệ thống tài chính một cách thiếu cân nhắc có thể sẽ khiến các địa phương của Trung Quốc rơi vào một cuộc khủng hoảng tài chính nghiêm trọng do luồng luân chuyển tài chính bị đứt gãy. Nói theo cách của những tác giả tiểu thuyết kiếm hiệp Trung Quốc là dễ có nguy cơ rơi vào cảnh “kinh mạch nghịch hành”.