Sự mở rộng hiện diện quân sự của NATO tại Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương: Sự chuyển dịch chiến lược hay sự vươn quá xa đầy rủi ro?

Trong một động thái báo hiệu sự điều chỉnh lớn trong ưu tiên an ninh toàn cầu, NATO đã tăng cường sự hiện diện quân sự và mở rộng quan hệ đối tác tại khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, bao gồm cả với các quốc gia thành viên ASEAN.

Vốn tập trung vào an ninh khu vực Đại Tây Dương, việc NATO vươn ra châu Á phản ánh những lo ngại ngày càng tăng về sự cứng rắn của Trung Quốc, sự bất ổn trong khu vực, và tính liên kết ngày càng chặt chẽ của cấu trúc phòng thủ toàn cầu. Khi cán cân quyền lực quốc tế tiếp tục dịch chuyển, việc NATO xoay trục sang châu Á đang nổi lên như một xu hướng định hình trong địa chính trị thế kỷ 21.

Bối cảnh và động cơ chiến lược

 
Nguồn gốc của sự tham gia của NATO vào khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương bắt nguồn từ sự thừa nhận rằng các mối đe dọa an ninh không còn bị giới hạn theo địa lý. Trong Khái niệm Chiến lược 2022, lần đầu tiên NATO chính thức nêu tên Trung Quốc là lực lượng gây ra “thách thức mang tính hệ thống” đối với lợi ích và an ninh của liên minh. Đây là bước ngoặt, đặt nền móng cho việc thắt chặt quan hệ với các đối tác chủ chốt tại khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương. Kể từ đó, NATO đã đều đặn gia tăng hợp tác với nhóm IP4 — Úc, Nhật Bản, Hàn Quốc và New Zealand — thông qua các hội nghị thượng đỉnh chung, đối thoại song phương và các cuộc tập trận quân sự.

Triển khai và tập trận quân sự

Bằng chứng cụ thể về sự hiện diện đang thay đổi của NATO trong khu vực bao gồm các hoạt động triển khai nổi bật và những cuộc tập trận chung. Tháng 6/2025, Vương quốc Anh đã triển khai tàu sân bay HMS Prince of Wales tới Đông Á trong khuôn khổ Chiến dịch Highmast.

Nhóm tác chiến tàu sân bay này, với hơn 4.000 nhân sự và phương tiện từ Anh, Canada, Na Uy, Tây Ban Nha và New Zealand, đã tham gia tập trận cùng Nhật Bản, Hàn Quốc, Úc và Malaysia. Pháp, Đức và Ý cũng đã tham gia các cuộc tập trận hải quân đa phương như RIMPAC và Indo-Pacific Endeavour, với việc Đức điều động tàu hộ tống đến Biển Đông lần thứ hai trong ba năm.

Tổng cộng, ít nhất bảy quốc gia thành viên NATO đã tham gia các hoạt động hoặc tập trận quân sự tại Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương kể từ năm 2023. Điều này bao gồm cả lực lượng hải quân và không quân, từ tàu ngầm, khu trục hạm cho tới máy bay tuần thám biển và tiêm kích F-35. Các đợt triển khai này không chỉ mang tính biểu tượng — chúng còn tăng cường khả năng phối hợp tác chiến với các đối tác trong khu vực và mở rộng tầm ảnh hưởng chiến lược của NATO vượt xa phạm vi truyền thống.

Quan hệ đối tác với ASEAN

Mặc dù NATO không có mối quan hệ chính thức với ASEAN, một số thành viên ASEAN ngày càng gia tăng hợp tác với liên minh và các đối tác của nó. Philippines, Việt Nam và Singapore đều đã tiến hành tập trận quân sự với các thành viên NATO, trong khi Malaysia và Indonesia đã tham gia đối thoại về hợp tác an ninh hàng hải. Tuy nhiên, ASEAN vẫn còn chia rẽ: một số quốc gia coi sự hiện diện của NATO là yếu tố ổn định, trong khi những quốc gia khác lại lo ngại bị cuốn vào cạnh tranh nước lớn hoặc gây căng thẳng với Trung Quốc — đối tác kinh tế then chốt của khu vực.

Phản ứng từ Trung Quốc và Triều Tiên

Việc NATO mở rộng sang châu Á không nằm ngoài sự chú ý của các đối thủ trong khu vực. Trung Quốc nhiều lần lên án các hành động của NATO là mang tính khiêu khích và gây mất ổn định. Bắc Kinh cho rằng các hoạt động của NATO trong khu vực là nỗ lực nhằm “toàn cầu hóa các khối quân sự” và có thể dẫn tới một cuộc Chiến tranh Lạnh mới. Tháng 5/2025, Bộ Ngoại giao Trung Quốc đã chỉ trích việc triển khai tàu HMS Prince of Wales là “hành động can thiệp quân sự.”

Triều Tiên còn đi xa hơn khi gọi cam kết gần đây của NATO về việc tăng chi tiêu quốc phòng lên 5% GDP là “tội ác,” đồng thời cảnh báo rằng việc quân sự hóa như vậy sẽ làm gia tăng căng thẳng trên khắp khu vực châu Á – Thái Bình Dương. Những phản ứng này cho thấy mức độ nhạy cảm địa chính trị xung quanh các hành động của NATO và nguy cơ xảy ra tính toán sai lầm.

Lợi ích kinh tế và chiến lược

Khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương là nơi tập trung một số tuyến hàng hải nhộn nhịp nhất và các nền kinh tế tăng trưởng nhanh nhất thế giới. Hơn 60% thương mại hàng hải toàn cầu đi qua khu vực này, và một cuộc xung đột ở những điểm nóng như eo biển Đài Loan hay Biển Đông có thể làm gián đoạn chuỗi cung ứng, gây hậu quả toàn cầu. NATO lập luận rằng việc duy trì an ninh và răn đe tại Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương là thiết yếu không chỉ cho sự ổn định khu vực mà còn cho lợi ích kinh tế của các quốc gia thành viên. Theo ước tính của Hội đồng Quan hệ Đối ngoại (CFR), một cuộc xung đột liên quan đến Đài Loan có thể khiến nền kinh tế toàn cầu thiệt hại tới 10 nghìn tỷ USD.

Con đường phía trước

Trong tương lai, NATO dự kiến sẽ chính thức hóa hơn nữa hợp tác với các đối tác Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương. Nhật Bản được cho là đang cân nhắc tham gia đơn vị Hỗ trợ và Huấn luyện An ninh của NATO tại Đức, trong khi Úc và Hàn Quốc đang tìm kiếm các sáng kiến phòng thủ mạng chung. Đồng thời, NATO đang lên kế hoạch triển khai luân phiên mới và các cuộc tập trận chung tại Thái Bình Dương giai đoạn 2026–2027, bao gồm cả lực lượng tác chiến không – hải nhằm tăng cường khả năng sẵn sàng và răn đe.

Tuy nhiên, sự hiện diện ngày càng lớn này không phải không có rủi ro. NATO phải cân bằng cẩn trọng giữa tham vọng duy trì ảnh hưởng toàn cầu và nhu cầu tránh tình trạng quá tải hoặc gây khiêu khích. Uy tín và hiệu quả của liên minh sẽ phụ thuộc vào khả năng hợp tác mang tính xây dựng với các đối tác châu Á, đồng thời duy trì sự cân bằng quyền lực mong manh tại một khu vực đầy biến động.

Bình Minh