Động lực thúc đẩy hợp tác năng lượng Nga - Iran

Nga và Iran có thể tìm cách tạo ra một “tập đoàn khí đốt toàn cầu”, mang lại cho họ đòn bẩy đáng kể đối với phương Tây, đặc biệt là các nước châu Âu vẫn phải phụ thuộc nhiều vào nhập khẩu khí đốt.

Trong lúc châu Âu chuẩn bị cho một mùa đông không có khí đốt của Nga, Điện Kremlin đang tìm cách chuyển doanh số bán khí đốt tự nhiên sang phía Đông. Mặc dù Trung Quốc và Ấn Độ vẫn là những điểm đến xuất khẩu quan trọng nhất của Moscow ở châu Á, nhưng dường như Nga đã tìm được một khách hàng mới, đó là Cộng hòa Hồi giáo Iran.

Bên lề Diễn đàn Kinh tế Caspi diễn ra tại thủ đô Moscow của Nga ngày 6/10, Bộ trưởng Dầu mỏ Iran Javad Owji cho biết, các hoạt động trung chuyển và thương mại dầu khí với Nga sẽ đưa Iran trở thành một trung tâm năng lượng khu vực.

Tổng thống Nga Vladimir Putin và Tổng thống Iran Ebrahim Raisi. Ảnh: AFP.

Giải quyết “điểm nghẽn” của Iran

Vì sao một quốc gia có số trữ lượng dầu mỏ và khí đốt tự nhiên lớn nhất thế giới lại mua năng lượng từ Nga?

Iran cần các đường ống dẫn khí đốt mới để đưa các sản phẩm năng lượng của mình ra nước ngoài, vì các tuyến đường hiện có tới Thổ Nhĩ Kỳ và Iraq chỉ có thể vận chuyển khối lượng nhỏ. Năm 2021, xuất khẩu khí đốt của Iran đạt 17 tỷ m3. Trong khi đó con số này của Nga là 241 tỷ m3. Công suất đường ống là “điểm nghẽn” chính của Iran.

Một vấn đề khác đối với Iran là không có hoạt động sản xuất LNG (khí đốt tự nhiên hóa lỏng). Tehran cần Moscow giúp phát triển cơ sở hạ tầng năng lượng. Biên bản ghi nhớ (MoU) trị giá 40 tỷ USD được ký vào tháng 7 giữa tập đoàn năng lượng khổng lồ Gazprom của Nga và Công ty Dầu mỏ Quốc gia Iran có thể thu hẹp khoảng cách này.

Không thể tiếp cận công nghệ LNG của phương Tây sau khi bị Mỹ áp đặt các lệnh trừng phạt vào năm 2018, Iran thiếu khả năng tiếp cận chuyên môn cần thiết để phát triển ngành năng lượng của mình. Gazprom của Nga có thể giúp Iran.

Sự cô lập quốc tế đối với Nga trong bối cảnh nước này phát động chiến dịch quân sự đặc biệt ở Ukraine đã tạo cơ hội cho Iran. Theo Biên bản ghi nhớ, Nga sẽ hỗ trợ phát triển các mỏ khí đốt Kish và North Pars của Iran, cùng 6 mỏ dầu.

Nếu Nga và Iran có thể đồng thuận về các cơ chế lách các lệnh trừng phạt của phương Tây và phối hợp trong xuất khẩu năng lượng, Liên minh châu Âu sẽ phải dựa vào nguồn cung dầu mỏ từ Saudi Arabia và Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE), LNG từ Mỹ và Qatar.

Kết quả như vậy có thể dẫn đến giá năng lượng cao hơn trên toàn cầu và tình trạng thiếu khí đốt sẽ trầm trọng thêm ở châu Âu, đặc biệt là sau khi OPEC+, trong đó có cả Nga và Saudi Arabia hôm 5/10 thông báo cắt giảm sản lượng khai thác.

Tạo đòn bẩy cho cả Nga và Iran

Moscow và Tehran thậm chí có thể tìm cách tạo ra một “tập đoàn khí đốt toàn cầu”, mang lại cho họ đòn bẩy đáng kể đối với phương Tây, đặc biệt là các nước châu Âu vẫn phải phụ thuộc nhiều vào nhập khẩu khí đốt.

Một công nhân di dời đoạn đường ống tại công trường xây dựng Dòng chảy phương Bắc 2 ở Lubmin, Đông Bắc nước Đức. Ảnh: AFP.

Tehran bày tỏ quan tâm đến việc giảm bớt sự thiếu hụt năng lượng ở châu Âu do tác động từ cuộc xung đột Nga-Ukraine. Vấn đề ở chỗ Iran, giống như Nga, đang bị hạn chế xuất khẩu và nếu không được dỡ bỏ các lệnh trừng phạt từ phương Tây, Tehran sẽ không thể giúp châu Âu đáp ứng nhu cầu khí đốt trong mùa đông này.

Dù vậy, ngay cả khi Mỹ bật đèn xanh cho việc dỡ bỏ trừng phạt đối với Iran, Tehran vẫn thiếu cơ sở hạ tầng để tăng xuất khẩu. Đó là lý do tại sao Iran đang tìm cách thiết lập mối quan hệ năng lượng bền chặt với “các quốc gia thân thiện” có thể giúp Tehran phát triển và hiện đại hóa ngành công nghiệp dầu khí.

Có một số nghi ngờ về cách tiếp cận này. Ông Morteza Behruzifar, một chuyên gia năng lượng ở Iran cho rằng Moscow “chưa bao giờ đầu tư một xu nào vào lĩnh vực năng lượng của Tehran” và MoU gần đây sẽ chẳng đi đến đâu. Trên thực tế, Nga hiện đang thiếu công nghệ LNG quy mô lớn của riêng họ.

Tuy nhiên, nếu thỏa thuận được tiến hành, Iran sẽ có lợi. Vào giữa tháng 9, Bộ Dầu mỏ Iran cho biết Iran sẽ mua 9 triệu m3 khối khí đốt của Nga mỗi ngày, chủ yếu để tiêu thụ trong nước (và nhiều khả năng để đảm bảo sự ổn định năng lượng ở phía Tây Bắc của Iran). Do EU muốn cắt giảm nhập khẩu khí đốt của Nga, Moscow rõ ràng cần thị trường mới và Iran có thể mặc cả.

Ngoài ra, còn khoảng 6 triệu m3 khối khí đốt do Nga cung cấp có thể được tái xuất sang các nước khác. Các nhà phân tích dự đoán Iran sẽ mua lượng khí đốt này với giá thấp, sau đó bán cho Thổ Nhĩ Kỳ, Pakistan và thậm chí cả Afghanistan. Điều này giúp Iran thu được khoản tiền đáng kể cho ngân sách.

Tính toán của Nga

Thỏa thuận với Iran cũng sẽ có lợi cho Gazprom. Tập đoàn năng lượng của Nga sẽ không phải chịu rủi ro không được thanh toán nếu Tehran, chứ không phải Kabul hoặc Islamabad, là bên mua hàng.

Chắc chắn Iran sẽ không thay thế châu Âu trở thành thị trường chính cho khí đốt tự nhiên của Nga. Ngay cả khi đạt được các mục tiêu dự kiến hàng ngày, Gazprom sẽ chỉ cung cấp cho Iran 5,5 tỷ m3 khí đốt tự nhiên mỗi năm, chỉ bằng 10% so với những gì Nga cung cấp cho châu Âu trước đây thông qua đường ống Dòng chảy phương Bắc 1 (Nord Stream).

Hiện cả Dòng chảy phương Bắc 1 và 2 đều không hoạt động sau những vụ nổ cuối tháng 9, Gazprom có thể sẽ tìm cách tăng khối lượng xuất khẩu sang Iran và các nơi khác.

Do sự cô lập của phương Tây, Nga phải tìm tới các thị trường ở Trung Đông và châu Á. Iran có thể là nhân tố nổi bật trong những tính toán đó. Cuối cùng, Điện Kremlin thậm chí có thể tìm cách thiết lập quyền kiểm soát các nguồn khí đốt của Iran.

Hiện tại, hầu hết các kế hoạch trên vẫn còn mang tính tham vọng. Ngay cả những chiến lược được xây dựng tốt nhất cũng sẽ bị ảnh hưởng bởi kết quả của cuộc xung đột ở Ukraine.

Hoàng Phạm (biên dịch)
Theo Asia Times