Châu Âu thức tỉnh quốc phòng, nhưng cần gắn thêm 'động cơ'

Phục hưng quốc phòng châu Âu không thể chạy bằng một động cơ. Đã đến lúc khởi động 'động cơ thứ hai'.

Châu Âu cuối cùng cũng đã tỉnh giấc sau “giấc ngủ quốc phòng” kéo dài. Ảnh minh họa: Getty Images.

SAFE: Bước ngoặt lịch sử trong chính sách quốc phòng EU

Theo trang Politico.eu, chương trình cho vay quốc phòng mới của EU là một bước ngoặt – nhưng để đảm bảo năng lực dài hạn, cần có thêm một công cụ tài chính thứ hai hỗ trợ năng lực công nghiệp.

Với việc ra mắt chương trình “Hành động An ninh cho châu Âu” (SAFE) – kế hoạch cho vay vũ khí trị giá 150 tỷ euro của EU – Brussels đã làm được điều từng bị xem là không tưởng cách đây chỉ 5 năm: phát hành trái phiếu chung để tài trợ cho việc mua sắm vũ khí, đồng thời nới lỏng đáng kể ràng buộc tài khóa cho các nước thành viên.

Đây là một bước ngoặt thực sự. Nhưng nếu SAFE muốn mang lại an ninh bền vững, nó cần được bổ sung bởi một động cơ tài chính thứ hai – không chỉ phục vụ mua sắm mà còn hỗ trợ năng lực công nghiệp: một Ngân hàng Đa phương về Quốc phòng, An ninh và Khả năng phục hồi (DSR Bank).

SAFE xứng đáng được coi là một cột mốc lịch sử. Lần đầu tiên, các thể chế EU sẽ huy động vốn thay mặt cho toàn bộ 27 quốc gia thành viên để tài trợ cho việc mua sắm chung các năng lực quốc phòng hiện đại – từ đạn pháo và hệ thống phòng không đến công cụ không gian mạng. Theo quy định, ít nhất 65% giá trị hợp đồng phải được cung ứng từ các quốc gia trong EU hoặc các đối tác thân cận như Ukraine và Thụy Sĩ. Anh, Mỹ và Thổ Nhĩ Kỳ có thể tham gia phần còn lại nếu ký kết được thỏa thuận an ninh chính thức với Brussels.

Với một khối từng không thể đồng thuận nổi về quỹ 5 tỷ euro vào năm 2019, bước tiến này cho thấy một sự chuyển biến ngoạn mục về tư duy và cách tiếp cận.

Về ngắn hạn, SAFE còn mang lại lợi ích tài khóa. Brussels sẽ cho phép các chính phủ vi phạm quy tắc Hiệp ước Ổn định và Tăng trưởng ở mức tối đa 1,5% GDP đến năm 2028 để tài trợ cho các khoản chi liên quan đến SAFE – một biện pháp giúp giảm áp lực lên ngân sách nhiều nước vốn đã kiệt quệ vì nợ thời kỳ COVID và trợ cấp năng lượng.

Tuy nhiên, bất chấp quy mô và biểu tượng chính trị của mình, SAFE về bản chất vẫn là một cơ chế kích cầu. Vì được cấu trúc dưới dạng nợ có chủ quyền, chương trình này buộc phải đóng sổ các cam kết mới trước năm 2030 và không thể tái sử dụng dòng tiền hoàn trả. Quan trọng hơn, dòng vốn chỉ chảy đến chính phủ chứ không trực tiếp tới các doanh nghiệp – khiến các nhà cung cấp cấp 2 và cấp 3 (những người thực sự sản xuất thiết bị) vẫn phải lệ thuộc vào các ngân hàng thương mại vốn rất thận trọng trong việc cho vay.

Châu Âu đã từng nếm trải hậu quả của điều này: Năm 2023, nhu cầu đạn dược tăng vọt trong khi tín dụng đóng băng, dẫn đến tình trạng thiếu hụt nghiêm trọng. SAFE, dù mạnh mẽ, vẫn không phải là một chiến lược công nghiệp.

Một ngân hàng DSR: Mảnh ghép còn thiếu của chiến lược dài hạn

Một ngân hàng DSR sẽ là mảnh ghép còn thiếu. Với sự ủng hộ ngày càng lớn từ cả Brussels và London, một thể chế như vậy có thể được xây dựng theo mô hình các ngân hàng phát triển đa phương – nhưng với sứ mệnh chuyên biệt cho quốc phòng, an ninh và khả năng phục hồi. Nó sẽ được cấp vốn thông qua các khoản đóng góp thực tế và cam kết của các nước thành viên, đồng thời có quyền phát hành trái phiếu được xếp hạng tín nhiệm AAA. Số tiền này sẽ được sử dụng để cho chính phủ và doanh nghiệp vay trực tiếp, đồng thời cung cấp bảo lãnh cho các ngân hàng thương mại trong việc tài trợ chuỗi cung ứng, đầu tư hạ tầng và xuất khẩu.

Quan trọng hơn, các tài sản này có thể được tính vào ngân sách quốc gia hoặc giữ lại trên bảng cân đối kế toán của ngân hàng – một mức độ linh hoạt tài khóa rất cần thiết khi các nước muốn tăng chi tiêu quốc phòng mà không làm đội thâm hụt chính thức.

Ngoài ra, vì các ngân hàng đa phương thường có khả năng huy động vốn gấp 2 đến 3 lần so với vốn góp ban đầu, một vốn điều lệ 25 tỷ euro có thể mở ra năng lực cho vay lên tới 75 – 100 tỷ euro, và đó mới chỉ là khởi đầu. Với sự tham gia rộng hơn và mở rộng quy mô theo thời gian, ngân hàng này có thể phát triển thành nền tảng vốn dài hạn mà ngành công nghiệp quốc phòng châu Âu đã thiếu vắng trong hàng chục năm qua.

Thủ tướng Đức Friedrich Merz (trái) trong cuộc gặp Tổng thống Pháp Emmanuel Macron tại Paris, với cam kết tăng cường hợp tác quốc phòng. Ảnh: REUTERS/TTXVN.

Khởi động động cơ thứ hai: Đầu tư chung cho một châu Âu bền vững

SAFE và ngân hàng DSR không cạnh tranh mà bổ trợ cho nhau, cùng củng cố nền tảng công nghiệp quốc phòng của châu Âu. SAFE tạo ra nhu cầu tập thể và chia sẻ rủi ro tài khóa, còn DSR Bank bảo đảm chuỗi cung ứng có thể theo kịp – đặc biệt trong các giai đoạn suy thoái, khi đơn hàng công giảm nhưng yêu cầu sẵn sàng chiến đấu vẫn phải duy trì.

Nói ngắn gọn: một bên tạo ra đơn hàng, bên kia đảm bảo có đủ năng lực sản xuất để đáp ứng. Và nếu châu Âu muốn biến khoảnh khắc khẩn cấp này thành năng lực bền vững, thì cả hai là điều không thể thiếu.

Tuy nhiên, để hiện thực hóa điều đó, các nhà hoạch định chính sách cần hành động nhanh. Một tuyên bố chung tại Hội nghị thượng đỉnh NATO vào tháng 6 tới có thể chính thức thành lập ngân hàng DSR như một liên minh tự nguyện, với khoản vốn góp ban đầu đủ để ngân hàng này đi vào hoạt động từ năm 2026 – đúng lúc các khoản giải ngân của SAFE đạt đỉnh.

Một phần của mỗi hợp đồng SAFE có thể được dành cho tài trợ chuỗi cung ứng dưới sự bảo lãnh của DSR, kết nối tín dụng trực tiếp với các chu kỳ mua sắm, đồng thời giúp các doanh nghiệp vừa và nhỏ yên tâm mở rộng quy mô. Đáng chú ý, ngân hàng DSR cũng sẽ vượt ra ngoài EU để kết nạp các đối tác như Anh, Canada, Nhật Bản và Úc – các nền dân chủ phát triển với ngành quốc phòng tiên tiến và cùng chia sẻ lợi ích trong cấu trúc an ninh châu Âu.

SAFE đã chứng minh châu Âu có thể hành động đồng lòng và nhanh chóng. Giờ đây, một ngân hàng DSR sẽ chứng minh châu Âu có thể đầu tư cùng nhau cho tương lai dài hạn.

Nếu không có thể chế này, EU có nguy cơ tiếp tục gây lạm phát và cạn kiệt không gian tài khóa – đúng vào thời điểm cuộc cạnh tranh chiến lược với các cường quốc chuyên chế ngày càng khốc liệt. Phục hưng quốc phòng châu Âu không thể chạy bằng một động cơ. Đã đến lúc khởi động động cơ thứ hai.

Thu Hằng