Cuộc duyệt binh Trung Quốc phát đi những thông điệp trái chiều nhau

Ngày 3/9, Trung Quốc đã tổ chức lễ duyệt binh kỷ niệm 70 năm kết thúc Chiến tranh thế giới thứ hai và ngày Nhật Bản đầu hàng Đồng minh.

Mỹ và hầu hết các cường quốc đồng minh chống “trục Đức-Italy-Nhật Bản” đã không cử quan chức tới dự lễ kỷ niệm. 30 người đứng đầu các nước đã đến dự. Điều đập mắt là sự hiện diện của Tổng thống Hàn Quốc Park Geun Hye, trong lúc nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong Un lại vắng mặt.

Hơn 30 nước cử đoàn quan sát quân đội tới tham dự buổi lễ. Theo Người phát ngôn Quân đội Trung Quốc, Việt Nam cùng 13 nước khác (Ethiopia, Tonga, Papua New Guinea, Uzbekistan, Iran, Pháp, Sudan, Ba Lan, Malaysia, Thái Lan, Singapore, Myanmar và Hàn Quốc) cử “quân nhân tới quan sát” nhưng không tham gia diễu binh. 1000 binh sĩ quân đội Belarus, Cuba, Ai Cập, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Mexico, Mông Cổ, Pakistan, Serbia, Tajikistan, Nga tham gia diễu hành cùng quân đội Trung Quốc.

Có hai câu hỏi chủ yếu được dư luận quốc tế đặt ra: Một là, trong thời bình như hiện nay, Trung Quốc phô trương lực lượng để làm gì? Hai là sự kiện duyệt binh quy mô này có liên hệ gì với những vấn đề quốc nội Trung Quốc?

Phô trương thành quả hiện đại hóa quốc phòng

Sau bài diễn văn của Chủ tịch Tập Cập Bình, khoảng 12.000 binh sĩ và 500 thiết bị quân sự các loại bắt đầu duyệt binh, với trên không gần 200 máy bay và trực thăng. Theo giới quan sát, 85% khí tài trình làng lần này đều là chủng loại mới “Made in China”. Trung Quốc cho ra mắt lần đầu tiên nhiều loại máy bay của lực lượng không quân thuộc hải quân, các máy bay oanh tạc hoạt động tầm xa, các máy bay không người lái. Đặc biệt, lần đầu tiên quân đội Trung Quốc phô trương loại tên lửa diệt hàng không mẫu hạm Đông Phong-21D mà Bắc Kinh vẫn giữ bí mật mấy năm qua. Loại vũ khí này được cho là có thể sẽ giúp Trung Quốc thay đổi cán cân lực lượng đối với Mỹ tại châu Á-Thái Bình Dương.

Ông Dipankar Banerjee, tướng về hưu của Ấn Độ, cố vấn cho Viện Nghiên cứu Hòa bình và Xung đột New Delhi, nói: “Mục tiêu số 1 của Trung Quốc là hăm dọa Nhật Bản”.

Theo John Delury, chuyên gia về Trung Quốc của Đại học Yonsei ở Seoul, thái độ “diễu võ dương oai” là nhằm “khoe” Trung Quốc giàu và mạnh. Còn nhà phân tích Tôn Vân của Trung tâm Nghiên cứu Stimson ở Washington (Mỹ) cho rằng Bắc Kinh đã phạm sai lầm khi phô trương thanh thế không đúng lúc. Việc Trung Quốc biểu dương sức mạnh quân sự đi đôi với nỗ lực bành trướng ảnh hưởng trong khu vực đã đụng chạm đến quyền lợi sinh tử của các quốc gia, từ Nhật Bản đến Australia, từ một số quốc gia Đông Nam Á đến Ấn Độ và cả Mỹ. Nó muốn chứng tỏ rằng Trung Quốc có thể giành chiến thắng trong các cuộc chiến cục bộ như tại Biển Đông.

Nhà nghiên cứu của Viện Nghiên cứu Quốc phòng Singapore, Michael Raska, nói rằng, việc cắt giảm 300 ngàn quân (còn lại 2 triệu quân) là một dấu hiệu cho thấy ông Tập Cận Bình đang khởi xướng một vòng cải cách quân đội mới. Ông Tập “muốn có một quân đội nhỏ hơn và thông minh hơn. Trọng điểm sẽ là thay đổi cơ chế lực lượng tổ chức”.

Củng cố quyền lực trước những thách thức mới trong nước

Nhưng không ít ý kiến cho rằng ông Tập Cận Bình phô trương lực lượng quân sự là để củng cố quyền lực ở trong nước, truyền cảm hứng cho người dân Trung Quốc đang bất bình vì sự cách biệt giàu nghèo không ngừng mở rộng, tham nhũng và lạm quyền tràn lan, ô nhiễm môi trường ngày càng trầm trọng.

Ông Kerry Brown, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Trung Quốc của Đại học Sydney (Australia), cho rằng thông điệp mà cuộc duyệt binh phát đi dường như khá mâu thuẫn. Một mặt, cuộc duyệt binh nhằm chứng tỏ cho dư luận trong nước thấy chính phủ vững mạnh và đang bảo vệ các quyền lợi của đất nước. Mặt khác, Trung Quốc lại muốn nói với phần còn lại của thế giới rằng: chớ nên lo ngại và coi Trung Quốc như một mối đe dọa. Ông Kerry Brown nhận xét: “Những gì chúng ta thấy hôm nay từ cuộc duyệt binh, cho thấy khả năng của họ đã gia tăng khủng khiếp và họ thực sự là một lực lượng quân đội hùng mạnh. Cần phải thừa nhận điều đó trong các chính sách giao tiếp và các cuộc đối thoại với Trung Quốc”. 


Về kinh tế, Trung Quốc đang trải qua những đau đớn không thể tránh được đối với một nền kinh tế đang trải qua sự thay đổi cơ cấu. Cuộc khủng hoảng thị trường chứng khoán và phá giá đồng nhân dân tệ đang tạo ra những cơn “rùng mình” khác. Một số mang tính chính trị: một chiến dịch chống tham nhũng sâu rộng đang hạ bệ ngày càng nhiều nhân vật nắm giữ quyền lực quan trọng, từ quân đội, lĩnh vực an ninh và dầu mỏ, và từ các tỉnh đa dạng như Sơn Tây, Quý Châu hoặc Hà Bắc. Nhiều đại gia tộc, vốn là nền tảng quyền lực không thành văn của xã hội Trung Quốc, đang bị “sờ gáy”.

Trái với những tin đồn đại thất thiệt tại Trung Quốc và báo chí thế giới về số phận của cựu Chủ tịch Giang Trạch Dân, nhà cựu lãnh đạo này đã xuất hiện trên khán đài Thiên An Môn, ngay bên trái Chủ tịch Tập Cận Bình.

Cuộc duyệt binh thể hiện sức mạnh tổng hợp và những thành tựu đáng tự hào mà nhân dân Trung Quốc đạt được trong 30 năm qua. Nhưng nó cũng đặt nghi vấn về sự trỗi dậy của Trung Quốc cũng như vai trò mà nước này đang mưu toan tìm kiếm trên vũ đài thế giới. Điều này lại diễn ra vào thời điểm những cú sốc tiêu cực kinh tế tài chính từ sự giảm tốc toàn diện của Trung Quốc đang bị khuếch đại; thế giới đang ở trong một tầm nhìn về việc tất cả cùng thua./.