Chuyên mục
Tỉnh Nam Định: Đất khuyến học, người hiếu học
QC TU 1
BÌNH LUẬN
Chưa có bình luận nào cho bài viết này.

Tỉnh Nam Định: Đất khuyến học, người hiếu học

Thứ tư 05/06/2013 11:01 GMT + 7
Từ triều Lý nền giáo dục quốc gia chính thức được xác lập có hệ thống lấy Khổng Giáo làm nền tảng khẳng định qua việc xây Văn Miếu và Quốc Tử Giám tại Kinh đô Thăng Long. Đến nhà Trần nền giáo dục càng được quan tâm.

Nam Định là kinh đô thứ hai, quê hương, đất phát tích vương triều Trần nên giáo dục được ưu tiên đầu tư phát triển. Năm 1281, nhà Trần cho lập trường học ở phủ Thiên Trường. Năm 1397, vua xuống chiếu đặt chức quan Giáo thụ trông coi, đôn đốc việc học ở lộ Sơn Nam, đào tạo học sinh ưu tú cho triều đình và hằng năm kén chọn người giỏi để tiến cử.

Đến năm 1428, triều Lê mở trường học ở các phủ, lộ cho con em tất cả mọi tầng lớp nhân dân.

Thời Tây Sơn, trường học được mở đến các xã.

Theo "Đại Nam nhất thống chí" dưới triều Nguyễn, Nam Định có các Trường học tỉnh Nam Định, phủ Thiên Trường, phủ Nghĩa Hưng, huyện Nam Chấn, huyện Chân Ninh, huyện Thiên Bản và Trường học huyện Phong Doanh. Ngoài trường do Nhà nước phong kiến thành lập, Nam Định còn nhiều loại hình trường khác. Đó là các vị đỗ đại khoa nhưng không ra làm quan, hoặc từ quan về quê lập ra, như: Trường của Tiến sĩ Ngô Thế Vinh (1803 - 1856) ở Bái Dương, Nam Trực. Sĩ tử khắp vùng đều tìm đến, học trò tới hàng nghìn, hơn 60 người đậu cử nhân. Bảng nhãn Phạm Thanh, Thám hoa Ngụy Khắc Đản, Hoàng giáp Thúc Kiên, Tiến sĩ Đỗ Phát… đều học ở đây. Nhiều sách giáo khoa như "Trúc đường khoa sách", "Trúc đường văn sách" do Ngô Thế Vinh soạn được dùng cho cả nước.

Trường của Hoàng giáp Phạm Văn Nghị ở Tam Đăng (nay thuộc xã Yên Thắng, Ý Yên). Môn sinh cũng tới hàng nghìn. Nhiều người nổi tiếng và đỗ đạt cao như Tam Nguyên Yên Đổ Nguyễn Khuyến, Hoàng giáp Trần Bích San. Những lãnh tụ chống Pháp Tống Duy Tân, Đinh Công Tráng, Nguyễn Cao… đều là học trò ông; Trường của Tiến sĩ Khiếu Năng Tĩnh ở Châu Mỹ, Đại An (nay thuộc huyện Nghĩa Hưng, tỉnh Nam Định), học trò cũng rất đông, nhiều người giỏi. Ngoài ra còn trường của nhiều khoa bảng khác như: Tiến sĩ Đặng Xuân Bảng (1828 - 1910), cử nhân Lê Quả Dục (1833 - 1899), cử nhân Đặng Ngọc Toản (1840 - 1906), cử nhân Mai Công Hoan, ông nghè Vũ Hữu Lợi…

Ngoài các bậc đại khoa, nhiều dòng họ, gia đình, làng xã mời thày về dạy con cháu mình. Trường của họ Phạm ở làng Si, xã Vĩnh Hào, Vụ Bản tồn tại từ những năm cuối thế kỉ XVII, là niềm tự hào của dòng tộc. Từ đây không ít người đỗ đạt cao như Tiến sĩ Phạm Đình Kính, cử nhân Phạm Thanh Thận, Phạm Đình Huân…

Làng Hành Thiện (huyện Xuân Trường) nổi tiếng đất học. Dưới triều Nguyễn, làng Hành Thiện có số người khoa mục đứng đầu cả nước: 3 tiến sĩ, 4 phó bảng, 87 cử nhân và tới hơn 200 tú tài. Không chỉ nhiều khoa bảng, làng Hành Thiện còn nổi tiếng về đức kiên trì, không hề nản chí quyết tâm theo đuổi nghiệp học hành, thi cử. Nguyễn Đăng Thiện đỗ tú tài năm 19 tuổi, nhưng 60 tuổi mới đỗ cử nhân. Nguyễn Như Bổng dự 15 khoa thi hương trong suốt 40 năm chỉ đỗ tú tài hai lần và mãi tới năm 60 tuổi mới đỗ cử nhân.

Cùng với Xuân Trường, Ý Yên cũng là huyện nổi tiếng "đất học", có số lượng đông nhất những người đỗ đệ nhị giáp tiến sĩ cập đệ. Riêng gia đình Hoàng giáp Phạm Văn Nghị, các con một đậu phó bảng và ba đậu cử nhân. Gia đình cử nhân Đỗ Huy Cảnh con cả đậu Phó bảng, cháu nội đậu Hoàng giáp…

Ở Cổ Lễ (huyện Trực Ninh), cha là Đào Toàn Bân đậu Tiến sĩ, con là Đào Sư Tích đậu Trạng nguyên. Vùng này, người ta truyền nhau câu chuyện "Con nhờ cha học giỏi". Nguyễn Công Hoàn là người rất hiếu học và học giỏi triều nhà Lê. Ông có người con trai là Nguyễn Bá Lân cũng nổi tiếng ham học và học giỏi. Ông Hoàn kèm cặp Lân và tìm mọi cách để hai cha con cùng thi đua học. Ban đêm ngồi đọc sách, ông thường để cái dùi đục bên cạnh và bảo Lân: "Con ngủ gật, bố đánh. Bố ngủ gật, con đánh". Một lần ông Hoàn ngủ gật, Bá Lân chỉ khẽ lay gọi chứ không dám đánh. Tỉnh dậy ông Hoàn bực lắm, quát con: "Hừ, con định làm bố dốt hơn con, phải không?". Mỗi khi thi Văn ông Hoàn lại giao hẹn: "Văn con hay thì con được ăn, bố nhịn. Văn bố hay thì bố được ăn, con nhịn". Thường thì văn của Lân vẫn hay hơn, vì thế ông cứ phải nhịn đói luôn. Một lần Bá Lân đến xin thầy giáo chấm văn của bố hay hơn của mình. Biết chuyện, bữa ấy ông Hoàn bắt Lân phải nhịn và ông cũng nhịn. Khi Bá Lân đỗ Tiến sĩ, các bạn cùng học đến mừng, ông Hoàn mặc bộ nâu sồng ra tiếp khách, cười nói rằng: "Thằng Lân nhà tôi mà đỗ đầu thì thiên hạ hết người tài thật rồi". Biết ông Hoàn dè chừng thói kiêu căng của con, mọi người cười vui vẻ nhưng rất thấm thía. Còn Bá Lân thì quỳ xuống bên bố: "Con được như hôm nay là nhờ có bố. Con xin cám ơn bố!".

Lăn lóc với thi cử cốt để khẳng định mình, chứ người Nam Định hiếu học hoàn toàn không nhằm mục đích làm quan to hay phô trương bằng cấp với thiên hạ. Trần Bích San đỗ Hoàng giáp, Phúc thí quyển của ông được đích thân vua Tự Đức phê: "Tuổi trẻ mà đỗ liền Tam nguyên là hiếm có… Đó là điều may mắn cho nước nhà". Khi vinh quy nhà vua còn ban cho lá cờ thêu bốn chữ: "Liên trúng Tam nguyên". Tuy nhiên người Nam Định học mong để hiểu đạo, hiểu luật, hiểu đời sống cho có nghĩa là chính.

Muốn hiếu học phải biết khuyến học. Đó là tôn vinh những người học rộng tài cao (chết thì thờ cúng ở văn miếu, văn chỉ, đền, phủ; sống thì kính trọng) cùng với sự ưu đãi vật chất nhằm xác lập động cơ, mục đích, ý chí, niềm say mê, môi trường học tập mong sống có nghĩa, có ích cho Tổ Quốc, cho cộng đồng xã hội, cho gia đình dòng tộc và cho bản thân.

Theo bia "Nam Định trấn Văn Miếu" thì từ năm 1822, một khu thờ Khổng Tử được xây dựng tại địa phận xã Gia Hòa, tổng Mỹ Trọng, huyện Mỹ Lộc (nay thuộc thành phố Nam Định). So với Văn Miếu ở Thăng Long về quy mô và hình thức không thua kém mấy. Hằng năm, vào tháng Tám các quan chức đầu tỉnh từ Tổng đốc, Bố chánh, Án sát, Đốc học và các bậc văn thân đều hiện diện tổ chức tế Khổng Tử rất tôn nghiêm, trọng thể cổ vũ, động viên các thầy, cô giáo và học sinh trước thềm năm học mới. Khi Pháp đánh chiếm Nam Định, Văn Miếu hư hại nặng và tới năm 1946, trong cuộc toàn quốc kháng chiến thì bị phá hoàn toàn nay chỉ còn vết tích.

Dưới văn miếu hàng tỉnh, các làng, các họ có văn chỉ, văn từ thờ Khổng Tử, Tứ phối và những người trong làng trong họ đỗ đạt. Tên tuổi họ được khắc lên bia đá dựng ở nơi trang trọng. Nhờ việc tôn sùng sự học như thế mà số người học giỏi, đỗ đạt tăng lên. Với mục đích trọng người hiếu học nên tại văn chỉ, văn từ không nhất thiết phải đỗ đại khoa mà chỉ cần giỏi hoặc thi đỗ cũng được tôn thờ. Mới biết, ông cha ta xưa coi sự học là trọng chứ không lấy bằng cấp là đích. Hiếu học không đồng nghĩa với chạy theo bằng cấp, danh vị. Có như thế học mới được coi là đạo của mọi người.

Ngoài văn chỉ, văn từ Nam Định còn nhiều đền thờ các vị khoa bảng đức cao vọng trọng như Trạng nguyên Nguyễn Hiền, Đào Sư Tích, Lương Thế Vinh, Tiến sĩ Đặng Phi Hiển, Phạm Văn Nghị, Doãn Khuê…

Những người đỗ đại khoa vinh quy bái tổ về làng đều được các chức sắc và nhân dân nô nức đi đón rước từ Dinh Tổng đốc với cờ trống nghi vệ rất long trọng, được cấp đất sử dụng miễn thuế đến hết đời. Từng địa phương còn những quy định riêng như: Ai đi học được miễn trừ các phu dịch, ai thi đỗ từ nhất nhị trường được xếp trên lí trưởng, ai là thầy giáo sẽ được làng làm nhà cho ở, trích hai mẫu ruộng để vợ con thầy cày cấy không phải chịu thuế. Có nơi còn dành đất làm "Quỹ học điền" lấy tiền chi tiêu cho việc học trong làng, xã.

Bằng nhiều cách làm như thế đã tạo môi trường giáo dục sôi động, sâu rộng, làm cho người người hiếu học, nhà nhà hiếu học, cả dòng họ, cả làng xã, phủ huyện hiếu học… Điều đó phần nào lí giải, vì sao Nam Định được coi là "Đất khoa bảng".

Nhà văn Đắc Trung
Nguồn: nguoicaotuoi.org.vn
26 bạn đọc
Đánh giá tốt
Chuyên mục liên quan

X
Bình luận của bạn:

СМИ сетевое издание «Baonga.com» зарегистрировано в Федеральной службе по надзору в сфере связи, информационных технологий и массовых коммуникаций. Регистрационный номер средства массовой информации Эл № ФС77-73891 от 29 октября 2018 г. Учредитель Ха Вьет Лонг, номер телефона: +7(905) 238 89 99. Главный редактор: Чан Тхи Тху Ха: Адрес электронной почты: info@baonga.com; Номер телефона: +7(960) 222 19 99. Настоящий ресурс содержит материалы 16+. Использование информации с данного веб-сайта возможно исключительно на следующих условиях: В конце текста необходимо указывать ссылку на сайт https://baonga.com. Текст должен копироваться в первоначальном виде. Не допускается удаление ссылки на данный веб-сайт из текстов материалов. Реклама: Rus +7(926) 282 29 86 (Viber, Whatsapp, Zalo); Вьетнам +84.979.137.386.