Sư tử độc hại rồi… sẽ đến Kuan Yin

Nhờ vụ vô số mặt hàng Trung Quốc chất lượng thấp, thậm chí độc hại bị thu hồi… được cảnh báo rốt ráo trên thế giới và ở Việt Nam gần đây, nhất là cùng với “vụ” họ cắm giàn khoan trái phép trong biển nước ta rồi bị cả thế giới phản bác kịch liệt, lòng yêu nước và ý thức tự cường được thổi bùng thì mọi người mới để ý để rồi bức xúc với một hiện tượng “xâm lăng văn hóa” do người mình vô ý thức rước vào: Đó là việc tràn lan từ Nam ra Bắc sư tử đá Trung Quốc trấn ngự mặt tiền, cổng vào các đền, chùa, di tích văn hóa cấp quốc tế, quốc gia và địa phương, các trụ sở Nhà nước và tư nhân.

“Chiến dịch thầm lặng” này đã kéo dài cả hơn chục năm trở thành một vấn nạn văn hóa rất “phản cảm”, đau lòng, khó gỡ. Ở chùa Bái Đính “cỡ quốc tự” đầy tham vọng của các chủ đầu tư tôi kinh ngạc thấy con sư tử canh mộ của “họ” ngự trên một bệ hoa sen phục dựng theo phong cách đời Trần. Ngôi chùa to nhất Đông Nam Á này đã đạt hàng loạt kỷ lục chỉ bị “quên” một cái nữa là “đôi sư tử Trung Quốc to nhất ASEAN”!

Được biết, đại công trình này do một GS lão thành, nguyên đứng đầu Hội KTS, một chuyên gia phục chế chủ trì thiết kế. Đi thăm một chùa ở Nam Định hỏi sư thầy sao lại rước hai “quái thú xa lạ” này vào chùa thì thầy đáp: “Người ta cung tiến nên phải nhận”.

Trước cổng một NXB lớn cũng chồm hỗm một đôi sư tử xấu tệ. Hỏi sao lại thế này thì thủ trưởng cơ quan nói: “Một NXB bạn tặng nên phải trưng”! Đó là chuyện 10 năm trước. Được biết: Làng mỹ nghệ đá Non Nước ở Đà Nẵng mỗi ngày bán được khoảng 15 cặp sư tử đá. Riêng một cơ sở Xuất Ánh mỗi tháng bán ra khoảng 60 - 70 con. Từ “5 năm về đây mặt hàng này lên ngôi, hầu như ai đến cũng mua” (Tạp chí Mỹ thuật Nhiếp ảnh số 7.2014). Như vậy mỗi năm riêng làng này đã cung cấp trên 4.700 con, ước tính đội quân sư tử đá này hiện nay đã khoảng 20 - 30.000, trấn trị mọi cửa cổng uy nghi nhất!

Một anh bạn than: Thật ngứa mắt và tức ngực khi cảm thấy giống như hàng vạn viên cảnh sát ngoại quốc đang ra oai trên đất nhà mình! Lại nhớ lại chuyện đau lòng xa xưa. Các nhà nghệ thuật, học giả, quan chức đau đầu duyệt mẫu tượng Lý Thái Tổ ở Hà Nội. Kết quả tượng giống hệt một ông vua Trung Nguyên cổ! Cũng may bộ phim về ngài làm ở Trung Quốc vì trang phục hoàn toàn “Tàu” (nhưng lần này do “bạn” cung cấp chứ không phả do ta tự nghiên cứu ra) đã không được công chiếu!

Sau khi đưa ra một nghiên cứu về truyền thống tượng sư tử và linh vật canh cửa ở Việt Nam, đối sánh khác hẳn “sưu tử Tầu” nhà nghiên cứu Trần Hậu Yên Thế cảnh báo: Toàn cầu hóa không thể là Tây hóa cũng không phải “Hán hóa”. Ông và một số nhà nghiên cứu khác đưa ra vài phương án thay thế như sư tử chùa Bà Tấm hay các con sấu thời Lý, con nghê thời Nguyễn… Quan trọng nhất là Bộ VHTTDL mới ra văn bản số 2662 khuyến nghị không dùng các linh vật “không phù hợp với thuần phong mỹ tục Việt Nam”.

Tuy nhiên nhiều người cho rằng, khuyến nghị là không đủ mạnh mà phải mạnh tay kiên quyết hơn: Ở các di sản việc dùng các linh vật lạ này là vi phạm luật nên có thể dẹp ngay. Ở các nơi công cộng, công sở, trụ sở cũng có thể buộc di dời ngay (thí dụ chùa Bái Đính!). Các Hội doanh nhân cần khuyến cáo các doanh nghiệp, nhà giàu việc không dùng “con này” do thiếu hiểu biết, thiếu ý thức.

Khuyến cáo phu nhân các đại gia và quan chức đừng mua “nó” để cúng tiến, làm quà tặng nữa. Cần hạn chế và tư vấn các cơ sở sản xuất làm các mẫu mã khác thay thế. (Liệu có thể cấm, phạt họ sản xuất sư tử Trung Quốc vì vi phạm bản quyền, dùng mẫu mã không rõ nguồn gốc không!)… Tóm lại dư luận rất hoan nghênh “dự luật” cấm này mong nó được thực hiện triệt để.

Chúng tôi từng chỉ trích thói quen “tự Hán hóa”, khuyến cáo rằng “ta không giống Trung Hoa như ta tưởng” của từ giới có tiền có quyền tới giới tâm linh, trí thức, nghiên cứu. Nếu ta không theo thói quen, lơ mơ về bản sắc dân tộc thì làm sao cái nạn dịch “linh vật lạ” tràn lan suốt chục năm mà không nhận ra và ngăn chặn!

Xin ghi chú thêm rằng hiện nay tượng Kuan Yin - phụ nữ mặt bầu, mắt tí hi, xiêm áo trắng đứng trên tòa sen - một mẫu tượng Quan Âm “đặc sắc Trung Hoa” cũng đang lan truyền, len lỏi khắp nơi, từ dinh cơ riêng tới chùa chiền và nơi công cộng. Cứ cho là mẫu tượng đó là đẹp và có ý nghĩa, nhưng thử hỏi nếu khắp những nơi đó tràn ngập các phiên bản tượng Nữ thần tự do New York thì có chịu nổi không?

Phản ứng yêu nước với các hiện tượng “xâm thực - lai căng văn hóa” là tốt nhưng tốt hơn là giáo dục văn hoá để nâng cao tự ý thức văn hóa ở mỗi người.