Tháo gỡ vướng mắc cho Việt kiều khi mua nhà, đất

Ông T.V.B còn quốc tịch Việt Nam, có hộ chiếu Việt Nam năm 2008. Ông B. được xếp vào diện trí thức yêu nước và với học vị tiến sĩ, ông được mời về Việt Nam góp phần thực hiện các dự án năng lượng sạch. Để tiện cho làm việc, cống hiến ở Việt Nam, ngày 2-2-2016, ông B. mua một thửa đất tại xã Bình Khánh, huyện Cần Giờ, TPHCM. Sau khi hoàn tất hợp đồng chuyển nhượng có công chứng tại Văn phòng công chứng Bảy Hiền TPHCM, ông B. nhận được thông báo về việc nộp thuế trước bạ nhà, đất của Chi cục Thuế huyện Cần Giờ và ông nhanh chóng nộp thuế ngay trong ngày nhận được thông báo. 

Mọi việc những tưởng suôn sẻ, nào ngờ 1 tháng sau, ông B. nhận được văn bản của Văn phòng Đăng ký đất đai TPHCM - Chi nhánh huyện Cần Giờ, yêu cầu ông bổ sung… số chứng minh nhân dân (CMND)! Lý lẽ Văn phòng Đăng ký đất đai TPHCM - Chi nhánh huyện Cần Giờ đưa ra là hợp đồng chuyển nhượng của ông B. chỉ ghi số hộ chiếu, không có số CMND; trong khi theo Thông tư số 23/2014 của Bộ Tài nguyên - Môi trường, thì phải có số CMND, nếu chưa có thì ghi “giấy khai sinh số…”. Cơ quan này đề nghị ông B. bổ sung số CMND thay cho hộ chiếu mới xem xét giải quyết hồ sơ nhận chuyển nhượng.

Đây thực sự là một đòi hỏi khó với ông T.V.B. Bởi, có được CMND lại là một câu chuyện khác hoàn toàn. Muốn có CMND ông B. phải có hộ khẩu. Muốn có hộ khẩu, ông B. phải có nhà ở, chỗ ở hợp pháp. Trong khi, ông B. giờ đang làm thủ tục mua nhà đất để ổn định chỗ ở tại TPHCM! Như vậy, ông B. vô tình rơi vào vòng luẩn quẩn “con gà và quả trứng” trước đòi hỏi của cơ quan chức năng. Quyền được sở hữu tài sản hợp pháp và quyền sử dụng đất của ông T.V.B. đến nay vẫn lỡ dở, dù hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất đã được công chứng và hoàn tất nghĩa vụ nộp thuế.  

Không ai xác nhận

Đó là tình cảnh của bà Thanh Dung (Việt kiều Đức). Bà Dung kể, bà đang đứng tên trên giấy chứng nhận quyền sử dụng đất (gọi tắt là giấy chứng nhận) ở quận 9, TPHCM. Mới đây, bà được cấp hộ chiếu mới (hộ chiếu Đức) nên khi về nước, đã ghé cơ quan cấp giấy chứng nhận tại quận 9 để làm thủ tục thay đổi thông tin trên quyền sử dụng đất. Dù tự tay bà đã trình ra 2 hộ chiếu, song cơ quan cấp giấy chứng nhận tại quận 9 vẫn yêu cầu bà Dung phải có giấy xác nhận 2 hộ chiếu trên là của… 1 người sử dụng. Bà Dung đề nghị Cơ quan Di trú Đức xác nhận 2 hộ chiếu là 1 người thì bên Đức không xác nhận vì cho rằng thủ tục này là thừa và vô lý, bởi đương nhiên 2 hộ chiếu với các thông tin chi tiết về nhân thân đã phản ánh là của 1 người sử dụng nối tiếp nhau. Bà Dung tiếp tục trở lại quận 9, bà lại được yêu cầu phải đi công chứng cam kết 2 hộ chiếu là 1 người. Tuy nhiên, kết quả cũng không khá hơn. Phòng công chứng cho hay không thể công chứng cam kết như thế. “Mỗi chuyện như vậy mà vòng vo Tam quốc. Tôi mất hàng tháng trời, gặp nhiều khó khăn, tốn kém và rất mệt mỏi” - bà Thanh Dung chia sẻ.  

Bà Mai Anh (Việt kiều Canada), phản ánh, bà đã có hộ chiếu Việt Nam còn giá trị đến năm 2023 và đăng ký tạm trú tại quận 5, TPHCM. Tuy vậy, khi đi mua nhà, bà lại bị cơ quan chức năng yêu cầu phải có giấy xác nhận người gốc Việt Nam! Về đòi hỏi này, ông Dư Huy Quang, Giám đốc Văn phòng Đăng ký đất đai TPHCM (Sở Tài nguyên- Môi trường TPHCM) cho rằng, yêu cầu trên của cơ quan cấp giấy chứng nhận là sai. Với người Việt Nam định cư ở nước ngoài khi làm thủ tục chuyển nhượng nhà đất, trường hợp mang hộ chiếu Việt Nam thì chỉ cần hộ chiếu còn giá trị và có dấu nhập cảnh Việt Nam. Theo quy định, bà Mai Anh đã đủ điều kiện và không cần thêm giấy tờ chứng minh có quốc tịch Việt Nam hay xác nhận gốc Việt Nam. Nhân trường hợp bà Mai Anh, ông Dư Huy Quang đề nghị, các trường hợp khác mà cơ quan cấp giấy chứng nhận giải quyết không hợp lý, kiều bào có thể liên hệ chi nhánh văn phòng đăng ký đất đai ở nơi mua nhà đất hoặc ghé thẳng Văn phòng Đăng ký đất đai TPHCM (số 12 Phan Đăng Lưu, quận Bình Thạnh, TPHCM) để được hỗ trợ, giải quyết. 

Về điều kiện để được cấp giấy chứng nhận nhà đất tại Việt Nam, ông Dư Huy Quang cho biết, điều kiện đầu tiên là người Việt Nam ở nước ngoài phải nhập cảnh về Việt Nam. Và khi nhập cảnh về Việt Nam, sẽ có hai tình huống: nhập cảnh bằng hộ chiếu Việt Nam hoặc nhập cảnh bằng hộ chiếu nước ngoài. Trường hợp mang hộ chiếu Việt Nam, thì hộ chiếu phải còn giá trị và có đóng dấu kiểm chứng nhập cảnh của cơ quan quản lý xuất, nhập cảnh Việt Nam vào hộ chiếu.  Trường hợp mang hộ chiếu nước ngoài thì phải còn giá trị, có đóng dấu kiểm chứng nhập cảnh của cơ quan quản lý xuất, nhập cảnh Việt Nam vào hộ chiếu và kèm theo “điều kiện phụ” là có giấy tờ chứng minh còn quốc tịch Việt Nam hoặc giấy tờ xác nhận là người gốc Việt Nam (do Sở Tư pháp các tỉnh, TP trực thuộc trung ương, cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài, cơ quan quản lý về người Việt Nam ở nước ngoài cấp).

Luật sư LÂM QUANG QUÝ:  Tiền hậu bất nhất Hồ sơ nhận chuyển nhượng quyền sử dụng đất của ông T.V.B. đã được công chứng và hoàn tất nghĩa vụ nộp thuế.  Đối chiếu với các quy định, Bộ luật Dân sự (Điều 2) công nhận, tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm quyền dân sự, trong đó có quyền sử dụng đất hợp pháp tại Việt Nam. Luật Đất đai (Điều 5 - khoản 6), về người sử dụng đất, có đối tượng là người Việt Nam định cư ở nước ngoài theo quy định của pháp luật về quốc tịch. Theo Luật Quốc tịch, giấy tờ chứng minh quốc tịch Việt Nam là giấy chứng nhận có quốc tịch Việt Nam; quyết định cho nhập quốc tịch Việt Nam; quyết định cho trở lại quốc tịch Việt Nam; giấy CMND hoặc hộ chiếu Việt Nam.  Trường hợp ông T.V.B, đã được cấp hộ chiếu Việt Nam vào ngày 13-11-2008, hộ chiếu vẫn đang có hiệu lực nên ông B. có đủ chứng cứ chứng minh ông là công dân Việt Nam. Vì vậy, được hưởng quyền công dân theo quy định của pháp luật, trong đó có quyền sử dụng đất hợp pháp tại Việt Nam.  Trong khi đó, ông B. đã ký hợp đồng nhận chuyển nhượng quyền sử dụng đất theo đúng trình tự thủ tục luật định và giao dịch dân sự này được Công chứng viên Văn phòng công chứng Bảy Hiền TPHCM chứng nhận; ông B. cũng đã hoàn tất nghĩa vụ nộp thuế cho nhà nước. Chỉ cần có căn cứ đã có hợp đồng chuyển nhượng, đã hoàn thành nghĩa vụ đóng thuế là ông B. được xem xét đăng ký cập nhật thông tin về người sử dụng đất, trên cơ sở các quy định pháp luật liên quan.  Nếu coi ông B. là người nước ngoài và đòi hỏi như Văn phòng Đăng ký đất đai TPHCM - chi nhánh huyện Cần Giờ, thì tại sao ngay lúc đi ký hợp đồng chuyển nhượng, công chứng viên không đòi hỏi mà vẫn công chứng; rồi khi ông B. đi nộp thuế, cán bộ thuế lại cũng không coi ông B. là người nước ngoài, mà vẫn làm thủ tục nộp thuế cho ông B.? Đòi hỏi của Văn phòng Đăng ký đất đai TPHCM - chi nhánh huyện Cần Giờ là làm khó kiều bào và phản ánh cách áp dụng pháp luật tiền hậu bất nhất của các cơ quan liên quan.  Ông TRẦN HÒA PHƯƠNG: (Phó Chủ nhiệm Ủy ban về người Việt Nam ở nước ngoài TPHCM):  Mua nhà đất trong trường hợp có hai hộ chiếu. Luật Quốc tịch Việt Nam năm 2008 và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quốc tịch Việt Nam năm 2014 tiếp tục quán triệt nguyên tắc công dân Việt Nam có một quốc tịch. Tuy nhiên, trong luật cũng có xác định, người Việt Nam định cư ở nước ngoài mà chưa mất quốc tịch Việt Nam thì vẫn còn quốc tịch Việt Nam. Trên thực tế, một số quốc gia quy định công dân của họ cũng chỉ có 1 quốc tịch, như: Nhật Bản, Đức, Singapore... Trong khi đó, một số quốc gia khác như: Mỹ, Pháp, Canada, Australia không quy định như vậy và nghiễm nhiên, nhiều kiều bào ở đó có 2 quốc tịch - quốc tịch nước sở tại và vẫn có quốc tịch Việt Nam. Trên cơ sở đó, nhiều kiều bào đã được cấp hộ chiếu Việt Nam.  Đối xử với kiều bào có 2 quốc tịch, 2 hộ chiếu như thế nào? Điều này hoàn toàn phụ thuộc vào sự lựa chọn của kiều bào khi nhập cảnh về Việt Nam. Giả dụ một kiều bào Mỹ có hộ chiếu Việt Nam, nếu người này nhập cảnh Việt Nam bằng hộ chiếu Mỹ thì được xem là công dân Mỹ ở Việt Nam; nếu người này nhập cảnh bằng hộ chiếu Việt Nam thì được xem là công dân Việt Nam trở về nước. Trong trường hợp thứ hai, khi đó, toàn bộ những giấy tờ liên quan xử lý trong thời gian kiều bào ở Việt Nam, kể cả giấy tờ về nhà đất, thì được xem xét giải quyết như đối với người Việt Nam. Vấn đề 2 hộ chiếu hiện nay đang có nhiều người nhầm lẫn, dẫn đến không ít kiều bào thường chất vấn: tại sao tôi có hộ chiếu Việt Nam mà lại xem tôi như là người nước ngoài? Kiều bào khi mua nhà đất, có hai tình huống. Nếu còn quốc tịch Việt Nam, được cấp hộ chiếu Việt Nam thì được đối xử như công dân Việt Nam với điều kiện nhập cảnh bằng hộ chiếu Việt Nam. Còn nếu nhập cảnh bằng hộ chiếu nước ngoài thì khi mua nhà đất, cần phải có giấy chứng minh còn quốc tịch Việt Nam hay giấy tờ xác nhận là người gốc Việt Nam. Như vậy, nếu kiều bào dùng hộ chiếu Việt Nam để mua nhà thì rất thuận lợi như người Việt Nam. Còn nếu dùng hộ chiếu nước ngoài để mua nhà, lại có thêm điều kiện phụ; kiều bào có thể liên hệ với Ủy ban về người Việt Nam ở nước ngoài TPHCM để chúng tôi hỗ trợ, hướng dẫn làm các thủ tục liên quan. Hiện nay, nhiều công ty tư vấn nhà đất, nhiều đơn vị vẫn cứ đòi kiều bào phải có giấy tờ chứng minh có quốc tịch Việt Nam, vẫn đòi giấy xác nhận gốc Việt Nam, dù kiều bào đã có hộ chiếu Việt Nam. Thật ra, kiều bào có hộ chiếu Việt Nam đồng nghĩa kiều bào đó đã có/vẫn còn quốc tịch Việt Nam rồi và khi đã có hộ chiếu Việt Nam thì cũng không cần phải có giấy xác nhận gốc Việt Nam nữa.