Ông Putin quyết tránh sai lầm của Gorbachev và Yeltsin

The New York Times ngày 9/8 bình luận, chính quyền Nga muốn đổi mới đất nước, nhưng những ý tưởng mới thì bị xem thường, còn những người có hành động đổi mới thì bị bộ máy quan liêu giám sát, thậm chí bị cơ quan thực thi pháp luật bắt giữ.

Theo tờ báo Mỹ, Tổng thống Putin là người kiên quyết chấm dứt kỷ lục lâu dài của nền kinh tế Nga phụ thuộc vào dầu mỏ và khí đốt, khi liên tục kêu gọi phát huy thành tựu khoa học và kỹ thuật của Nga để xây dựng một nền kinh tế sôi động và đa dạng.

Tháng 7/2017, tại một cuộc họp của Hội đồng Chiến lược Phát triển quốc gia, ông Putin đã thuyết giảng cho các quan chức về sự cần thiết phải chuyển đổi nền kinh tế vốn quá phụ thuộc vào nguồn tài nguyên thiên nhiên. Ông Putin cho rằng nước Nga cần phải có một bước đột phá mạnh mẽ.

Tuy nhiên, theo The New York Times, khi khu vực tư nhân thể hiện sự năng động thì ông Putin lại tăng quyền lực cho bộ máy an ninh thực hiện giám sát hoạt động của khu vực này, mà nguyên nhân được cho họ đổi mới quá nhanh và quá năng động.

Tờ báo Mỹ lấy ví dụ về trường hợp của ông Dmitri Trubitsyn, một nhà kinh doanh trẻ tài năng tại Siberia, đã thể hiện sự cống hiến qua việc phát triển doanh nghiệp, vốn được Tổng thống Putin ca ngợi là điển hình cho nước Nga trong tương lai.

Công ty Tion của ông Trubitsyn đóng ở Akademgorodok, nơi tập trung những nghiên cứu và thành tựu khoa học của Liên Xô - giống như thung lũng Silicon của Mỹ, mà Tổng thống Putin đã kêu gọi khai thác để phát triển một nền kinh tế Nga hiện đại.

Tion sản xuất hệ thống lọc không khí công nghệ cao cho nhà ở và bệnh viện, bắt đầu hoạt động vào năm 2006 và năm 2012, Tion đã được bình chọn là Công ty Đổi mới của năm, trong một diễn đàn được chính phủ Nga tổ chức tại Siberia.

Song “đầu năm 2016, bỗng Akademgorodok nổi bão, ông Trubitsyn và các đồng nghiệp được thông tin máy lọc không khí của Tion rất nguy hiểm và bị điều tra bởi Roszdravnadzor, cơ quan quản lý thiết bị y tế”, The New York Times tường thuật.

Sau đó, truyền hình nhà nước đã phát đi một thông báo, trong đó cáo buộc công ty Tion gây nguy hiểm cho sức khoẻ của bệnh nhân và các bệnh viện công đã ngay lập tức đồng loạt tháo bỏ các thiết bị của Tion.

Theo ông Mikhail Amelkin, giám đốc kỹ thuật của Tion, tong nhiều năm Tion được ca ngợi là một câu chuyện thành công trong việc đưa khoa học và công nghệ vào phát triển kinh tế.

Cơ quan quản lý chỉ yêu cầu Tion thay đổi thiết bị lọc để giảm hao phí năng lượng.

“Công ty sau đó sửa đổi và tin rằng vấn đề đã kết thúc. Tuy nhiên, vào tháng 6/2016 cơ quan an ninh đã bắt giữ ông Trubitsyn. Ông Trubitsyn phải đối mặt với 8 năm tù vì bị buộc tội do chạy theo lợi nhuận mà nâng cấp thiết bị lọc, gây nguy hiểm cho người bệnh”, ông Amelkin cho biết.

Giám đốc kinh doanh của Tion, ông Boris Titov, thì cho rằng ông Trubitsyn thuộc típ người rất cần cho một nước Nga hiện đại, việc ông Trubitsyn bị gán cho phạm tội hình sự chỉ vì ông đổi mới quá nhanh và có tư tưởng quá cởi mở.

“Đây là chỉ một trong những trường hợp cho thấy sự nghịch lý giữa ước muốn và hành động của ông Putin. Ông kêu gọi đổi mới nhưng lại cho phép các cơ an ninh của Nga can thiệp quá sâu vào hoạt động đổi mới, vì vậy đã đẩy vấn đề đi theo hướng ngược lại”, The New York Times bình luận.

Theo tờ báo Mỹ, qua sự mâu thuẫn giữa lời nói và hành động, nhà lãnh đạo Nga đã triệt tiêu động lực phát triển của nước Nga - những nhân tố mới, yếu tố mới mà nhà nước không theo kịp, không thể quản lý và giám sát thì không được thể tồn tại.

Từ vụ việc của ông Trubitsyn, có hơn 5.000 người đã ký một lá đơn thỉnh nguyện gửi tới Tổng thống Putin, khuyến cáo nhà lãnh đạo hãy chấm dứt áp lực từ cơ quan thực thi pháp luật đối với hoạt động kinh doanh và cho rằng đó là điều đáng hổ thẹn.

“Ông Trubitsyn và công ty Tion của ông ấy là niềm tự hào của Akademgorodok. Họ là một biểu tượng mạnh mẽ của một nước Nga thịnh vượng, giúp cho kinh doanh công nghệ cao của Nga có thể phát triển theo tiêu chuẩn thế giới", đơn thỉnh nguyện viết. Song ông Putin đã không trả lời,

Theo The New York Times, “Điều đó đã lý giải tại sao không có bước đột phá nào tại nước Nga. Nhà nước Nga là bộ máy quan liêu được tăng cường giám sát và cân bằng dân chủ, đã làm ngơ những ý tưởng mới”.

Phải chăng Tổng thống Putin chỉ muốn đổi mới nửa vời, qua đó tìm cách triệt tiêu động lực phát triển đất nước?

Giới phân tích cho rằng, bản chất của sự việc được nhìn nhận là ông Putin tránh lặp lại sai lầm của ông Gorbachev, vốn đã làm Liên Xô sụp đổ và ông Yeltsin, vốn đưa chính quyền Nga trở thành công cụ bao che cho tội phạm có tổ chức.

Sau hơn 30 năm, nhà lãnh đạo cuối cùng của Liên Xô thực hiện công cuộc Cải tổ, có thể nhận diện sai lầm lớn nhất của ông Mikhail Gorbachev là tạo điều kiện cho tự do - dân chủ vượt ngưỡng tại Liên Xô và cuối cùng là chế độ Xô viết bị xoá sổ.

Vấn đề của Liên Xô những năm 1980 được xem như một ngôi nhà cần phải sửa chữa, gia cố lại từ móng nhà đến mái nhà và theo lẽ thông thường thì phải dỡ mái nhà rồi mới gia cố móng nhà, song ông Gorbachev làm ngược lại và ngôi nhà đã sụp đổ.

Còn nhớ, tại Hội nghị XXVII đảng Cộng sản Liên Xô tháng 2/1986, ông Gorbachev đã cho rằng việc mở rộng công khai, dân chủ về chính trị, sẽ đẩy nhanh sự sáng tạo và công việc quản lý, điều hành của nhà nước sẽ dựa trên tiến trình sáng tạo ấy.

Thế là cả xã hội dân chủ, cả xã hội sáng tạo mà trong đó có không ít sáng tạo làm sao cho chế độ Xô viết sụp đổ càng nhanh càng tốt, còn chính quyền thì chỉ lo giải quyết những vấn đề xã hội phát sinh cũng không xuể.

Kết quả là bộ máy nhà nước không theo kịp những chuyển biến trong đời sống xã hội, đời sống kinh tế thì ngày càng khó khăn hơn. Thực trạng đó buộc chính quyền phải hướng về hỗ trợ từ nước ngoài với sự đánh đổi, nhượng bộ. Thế là vận mệnh quốc gia được trao vào tay người khác.

Ông Gorbachev đã tạo điều kiện tối đa cho sáng tạo, trong đó có cả sáng tạo ra phương cách làm sụp đổ chế độ nhanh nhất.

Nếu Tổng thống Putin cũng làm như vậy, khi đáp ứng thỉnh nguyện của 5.000 người cổ vũ đổi mới thì chắc chắn sẽ có thể có tới 50.000 người, thậm chí nhiều hơn nữa, thỉnh nguyện về nhu cầu của họ, khi ấy liệu nhà nước Nga liệu có đứng vững?

Rõ ràng, ông Putin đã lường trước hậu quả đó.

Thứ hai, mọi việc làm chỉ tốt cho đất nước khi nó diễn ra theo đúng quy định của pháp luật và khi đó sự sáng tạo mới trở thành động lực cho phát triển đất nước.

Theo bà Irina Travina, người đứng đầu hiệp hội doanh nghiệp công nghệ địa phương, Akademgorodok là nơi tốt nhất ở Nga, nơi có tỷ lệ tội phạm thấp và tập trung nhiều tài năng, song khi ông Trubitsyn bị bắt thì cảm giác an toàn ở đây không còn nữa.

Do vậy, nhà nước Nga cần phải đảm bảo một môi trường tốt nhất cho đổi mới đất nước, tạo điều kiện cho mọi người dân Nga có khát vọng làm giàu thể hiện tài năng, qua đó thúc đầy xã hội Nga phát triển.

Điều này gợi nhớ lại quá trình tái cơ cấu kinh tế dưới thời Tổng thống Boris Yeltsin trong những năm tháng đầu tiên của nước Nga thời hậu Xô viết, trong đó đáng chú ý là chiến dịch tư nhân hóa các doanh nghiệp nhà nước.

Khi đó chính phủ Nga chưa đủ khả năng điều hành, hệ thống luật pháp Nga còn nhiều lỗ hổng, từ đó tạo cơ hội cho những thành phần cơ hội thực hiện những hành động mang tính phá hoại, khiến cho nền kinh tế Nga càng suy sụp thêm.

Hàng loạt doanh nghiệp nở rộ trong thời đổi mới tại nước Nga, khiến cho đất nước nhanh chóng rơi vào tình trạng hỗn loạn, hậu quả hàng loạt những khối tài sản khổng lồ của nhà nước đã bị chiếm đoạt trong quá trình tái phân phối tài sản quốc gia ấy.

Không những vậy, từ quá trình đó đó còn hình thành nên những tập đoàn tội phạm có tổ chức mà nhà nước lại phải bao che, dung túng, bởi những tổ chức tội phạm ấy đã có  hành động hỗ trợ chính phủ trong việc tái phân phối lại tài sản quốc gia.


Theo giới phân tích, nguyên nhân của vấn đề, ngoài việc hệ thống luật pháp của nước Nga khi đó chưa đủ mạnh, còn là ở nhận thức đề cao những việc làm được cho là tốt khi nó tạo ra hiệu ứng xã hội mạnh mẽ, mà quên mất việc đối chiếu với độ hiệu chỉnh của quy phạm pháp luật.

Tổng thống Putin được cho là quyết tâm tránh lặp lại sai lầm của những người tiền nhiệm, khi xem xét mức độ tuân thủ luật pháp của một việc làm, một hành động, trước khi xem hiệu ứng tốt xấu, của nó.

Một môi trường cho hoạt động sáng tạo được quản lý bằng luật pháp thì không thể không an toàn và trong trường hợp này hành động của cơ quan nhà nước điều chỉnh những hành vi lệch chuẩn không thể được xem là triệt tiêu động lực phát triển.